De beschrijving van historicus William I. Hitchcock van de bevrijding van Europa is anders dan die in veel andere boeken. Geen heroïsch verslag van de heldendaden van de geallieerde soldaten, maar een schokkend verhaal over het leed en de verwoesting die de bevrijding met zich meebracht. Het is goed dat ook die kant van de oorlog een keer wordt verteld. Wat stond Roosevelt voor ogen na de beoogde onvoorwaardelijke overgave van Duitsland? De Amerikaanse president zelf bracht dat als volgt onder woorden: „Er zijn te veel mensen hier en in Engeland die er het standpunt op nahouden dat het Duitse volk als geheel niet verantwoordelijk is voor wat er gebeurd is – en dat alleen een paar nazileiders verantwoordelijk zijn. Dat berust helaas niet op feiten. Het Duitse volk moet er als geheel van doordrongen worden dat de hele natie betrokken is geweest bij een ongebreidelde samenzwering tegen de fatsoensnormen van de moderne beschaving.” Duitsland zou als een vijandelijke natie behandeld worden, dat was het uitgangspunt. De werkelijkheid was enigszins anders.Franse burgerslachtoffers

Het verhaal van ”De bittere weg naar de vrijheid” begint bij de landing in Normandië. Een landing die beslist niet gemakkelijk was. Er werd hard gevochten. Veel geallieerde soldaten sneuvelden. Minder bekend is dat in de eerste 24 uur er evenveel Franse burgers omkwamen als geallieerde soldaten, namelijk zo’n 3000. Vooral de strijd om Caen krijgt de nodige aandacht. Wie de stad wel eens bezocht heeft, weet dat de bevolking van Caen enorm geleden heeft onder de geallieerde bombardementen en gevechten rond de stad. In heel Normandië werden zo’n 20.000 Fransen gedood. Een Amerikaanse korporaal schreef in zijn oorlogsdagboek: „Het was nogal een schok toen we door de plaatselijke bevolking niet zo enthousiast als bevrijders verwelkomd werden als ons was voorgehouden. (…) Ze zagen ons als brengers van vernietiging en pijn.” Wie het verslag van Hitchcock leest, kan zich dat ook wel voorstellen.

„Op 8 augustus zag majoor A. J. Forrest dat het 7de Bataljon van de Green Howards een boerderij plunderde en leegroofde, de meubels in stukken zaagde voor brandhout en zich te goed deed aan elk levend wezen dat er rondliep, van kippen tot konijnen, eenden en zelfs duiven. „Een schandelijke vertoning”, vond hij. „Er hadden blijkbaar driehonderd Duitsers gewoond die het eigendom, de levende have en de spullen van de eigenaar hadden gerespecteerd. Hoe kan hij, na terugkeer, anders reageren dan zijn bevrijders te vervloeken.””

Dit soort gedrag kwam in heel 1945 in België, Nederland en Duitsland voor. Plundering en diefstal waren constante factoren in de bevrijde gebieden. In Luik werden de geallieerde soldaten zelfs vergeleken met gangsters. Toen de snelle doorbraak vanuit Normandië via Parijs en Brussel in september 1944 voorlopig tot stilstand kwam, deed zich een ander probleem voor, namelijk dat van de enorme toename van het aantal geslachtsziekten onder de geallieerde soldaten. Dit probleem werd zo ernstig dat het de uitvoering van militaire operaties in gevaar bracht, aldus een militair rapport.

Voedsel voor Nederland

Er was natuurlijk ook de andere kant: geallieerde soldaten die hielpen de schade van de oorlog te herstellen en de getroffen bevolking te hulp kwamen. Hitchcock gaat uitvoerig in op de enorme hongersnoodramp die in het voorjaar van 1945 in de grote steden van Nederland dreigde. In januari schreef koningin Wilhelmina persoonlijk aan Churchill en Roosevelt dat er in ons land „een enorme ramp dreigde die zich sinds de middeleeuwen niet meer heeft voorgedaan.” Ze eiste actie.

Die kwam er uiteindelijk ook. De vreugde over de bevrijding was nergens groter dan in Nederland. Een Canadese officier schreef: „Onze mannen, van wie er velen van Sicilië tot voorbij de IJssel hadden gereisd, hadden nog nooit een dergelijke blijdschap en vreugde gezien als die in West-Nederland uit de harten en huizen stroomden.”

Gedroegen de westerse geallieerden zich niet altijd even netjes, de Russische soldaten die Duitsland binnentrokken waren er duidelijk op uit om wraak te nemen. Tot hun verontschuldiging kan gezegd worden dat de Duitsers in Rusland zich ook als beesten hadden gedragen. „U hebt er geen idee van hoeveel haat de Duitsers bij ons volk hebben opgeroepen”, vertelde een Russische officier aan de bekende journalist Alexander Werth. Zowel van het Duitse optreden in Rusland, als van het Russische optreden in Duitsland worden verschrikkelijke voorbeelden gegeven.

Op 24 juli 1944 bereikten de Russen het vernietigingskamp Majdanek bij Lublin. Ze lieten geallieerde oorlogscorrespondenten zien wat ze daar aantroffen: gigantische opslagloodsen die waren volgepakt met kleding, bagage, schoenen, teddyberen, poppen enzovoort. Daarnaast een gigantisch berg beenderen en as, dicht bij netjes onderhouden groentetuintjes. „De dienstdoende Russische officier vatte de essentie van deze scène als volgt samen: „Dit is nu de Duitse voedselproductie. Je doodt mensen en dan heb je mest voor kool.””

In het laatste hoofdstuk betoogt Hitchcock dat men er na de oorlog voorlopig geen behoefte aan had om zich bezig te houden met de ‘zwarte bladzijden’ van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. De Koude Oorlog brak uit. Opnieuw een ‘oorlog’ waarin de ‘goeden’ de ‘kwaden’ moesten bestrijden. Dan ga je niet kritisch omkijken naar wat er in de vorige oorlog misging. Hitchcocks conclusie over de bevrijding van Europa luidt daarom: „Ze was is essentie een eerzame strijd om miljoenen mensen van een verachtelijk en barbaars regime te bevrijden. Maar dit boek wil ons vertellen dat we de hoge prijs die door weerloze en doodgewone mensen voor deze epische strijd is betaald, niet uit het oog mogen verliezen.” We moeten oog blijven houden voor „de vreselijke lelijkheid van oorlogen.”

N.a.v. ”De bittere weg naar de vrijheid. Een nieuwe geschiedenis van de bittere bevrijding van Europa”, door William I. Hitchcock; uitg. Bert Bakker, Amsterdam 2009; ISBN 978 90 351 2825 5, 495 blz.; € 34,95.