Het eerste deel van de Grondwet formuleert de ”klassieke grondrechten”, die onze vrijheid beschermen tegen de macht van de overheid. De staat is immers een gevaarlijke institutie die met monopolies is toegerust.Het tweede deel bevat de ”sociale grondrechten” en vertelt de overheid welke verplichtingen zij tegenover haar onder­danen heeft. Dat blijken er nogal veel te zijn. Opvallend is ook dat het in maar liefst 32 artikelen draait om de koning, terwijl termen als burger, democratie of minderheid ontbreken.

De afwezigheid van dergelijke termen wijst op een dieper liggend probleem. Dat heeft te maken met de twee verschillende pakketten aan grondrechten. Want die vullen elkaar niet mooi aan, zoals veelal wordt gedacht. Nee, ze staan deels tegenover elkaar. De sociale grondrechten bedreigen de klassieke grondrechten zelfs. Of, om het op een andere manier te zeggen, de verzorgingsstaat bedreigt de vrijheid.

Dat zit zo. Het eerste deel van de Grondwet garandeert in feite het recht om anders te zijn. Wanneer iedereen precies hetzelfde dacht, geloofde of stemde, waren de klassieke grondrechten immers over­bodig. Vrijheid betekent dan ook per definitie de vrijheid om af te wijken, om anders en verschillend te zijn.

Het tweede deel van de Grondwet doet precies het tegenovergestelde. Deze rechten dwingen de overheid zich met het leven van burgers te bemoeien. De overheid moet ons een omvangrijke catalogus vol geluk verschaffen: werk, een woning, onderwijs, een schoon milieu, culturele ontplooiing… Tot op een bepaald niveau is dat natuurlijk prachtig.

Helaas blijft het niet bij deze basisvoorzieningen. De overheid zorgt bijvoorbeeld niet alleen voor gratis of goedkoop onderwijs, zij bepaalt via de kerndoelen tot in detail wat kinderen moeten leren. .

Deze regels gelden zonder onderscheid voor iedereen. Want ook dat moet van de Grondwet. Artikel 1 bepaalt: „Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld.” Ook al wil je je kinderen alleen maar laten onderwijzen in rekenen en taal, of hun de inzichten van Intelligent Design bijbrengen, volgens het gelijkheidsbeginsel is dat onmogelijk.

Zo botsen de klassieke en de sociale grondrechten. En veelal delft het recht om anders te zijn het onderspit. Ook al hebben burgers het recht om verschillend te zijn, wanneer het erop aankomt stelt de staat zich dwingend en betuttelend op. Daarom verdient de Grondwet een grondige aanpassing, waarbij burgerschap en democratie een prominente plaats moeten krijgen en de klassieke grondrechten verstevigd worden.

De auteur is bestuursvoorzitter en decaan van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur in Den Haag, hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg en lid van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling. Dit is het eerste deel in een serie van drie artikelen over de Grondwet.