Vanaf het ontstaan van de democratie in de Griekse oudheid vervulde retorica eeuwenlang een vaste en dominante rol in het onderwijs. Dit was geen toevalligheid. Retorica en democratie zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het debat is meer dan eens terecht aangeduid als de zuurstof van de democratie.In een continu proces proberen individuen en groepen op kracht van argumenten meerderheden te creëren voor een politiek en/of beleidsstandpunt in de wetenschap dat hoe succesvoller men als groep is in het overtuigen van anderen, des te groter de invloed is op de richting die wij als samenleving varen. De grondslag van de democratie is immers dat de meerderheid beslissingen mag nemen voor de minderheid die zich, onder protest, neerlegt bij de wil van de meerderheid.

Om dit systeem succesvol te laten functioneren is het cruciaal dat burgers vanaf jonge leeftijd worden geschoold in debatvaardigheid. Niet alleen leren zij hiermee hoe zij zo goed mogelijk hun eigen ideeën onder woorden kunnen brengen, zij leren ook de argumenten van andersdenkenden kritisch te beoordelen. Daarnaast raken zij bekend met het debatproces, dat zo een fundamentele rol vervult binnen onder andere de politiek, de rechtspraak en het openbaar bestuur.

Pijnlijk zichtbaar

De samenleving plukt hier uiteraard ook de vruchten van. Die heeft baat bij burgers die goed in staat zijn om enerzijds hun standpunten en ideeën goed onder woorden te brengen en tegelijkertijd argumenten van anderen kritisch te beoordelen. Dit heeft directe gevolgen voor de kwaliteit van het maatschappelijk debat en daarmee de kwaliteit van de uitkomst hiervan. Daarnaast verstevigt de bekendheid van burgers met het democratisch debatproces het vertrouwen en het draagvlak voor dit proces.

Op dit moment is de generaties lange verwaarlozing van aandacht voor retorica en debat in het onderwijs pijnlijk zichtbaar. Het gebrek aan welsprekendheid is een klacht die dagelijks klinkt over onder anderen politici en leiders binnen organisaties. Vol lof wordt gesproken over Engelsen en Amerikanen die schijnbaar moeiteloos een goed en overtuigend verhaal kunnen houden. In beide landen speelt het debat een belangrijke rol in het onderwijs.

Op hol geslagen

Het gebrek aan welsprekendheid bij onze leiders heeft een direct gevolg voor het vertrouwen in deze mensen en vormt een oorzaak van het ”op hol geslagen” electoraat. Overtuigende sprekers weten immers kiezers aan zich te binden. Fortuyn, Marijnissen, Wilders en Pechtold zijn recente voorbeelden die met name door hun retorische kwaliteiten grote groepen mensen voor zich weten te winnen. In een land van matige sprekers hebben zij een enorme aanzuigingskracht. Zeker in het huidige mediatijdperk. De gevolgen hiervan zijn deels ongewenst.

Steeds meer wordt erkend hoe belangrijk retorische vaardigheden zijn voor politici. Een partij kan een geweldige visie hebben maar wanneer zij niet in staat is om deze via haar leiders helder en concreet te verwoorden dan zal deze visie in toenemende mate het verliezen van een partij die wellicht een minder doordachte en uitgewerkte visie zeer overtuigend weet te presenteren.

Pas op het moment dat iedere deelnemer beschikt over min of meer gelijke retorische vaardigheden kan een kwalitatief goed debat plaatsvinden. Op dit moment is pijnlijk zichtbaar hoe de goede sprekers in Den Haag in korte tijd grote groepen kiezers achter zich weten te scharen en de rest in verwarring achterlaten. De mindere goden kunnen niet anders dan steeds terugvallen op hun inhoudelijke boodschap die zij niet goed over de bühne weten te krijgen en het verwijt van populisme aan de ander.

Fundament

Juist dit gedrag begint de kiezer steeds meer te storen. Die verwacht van zijn politiek leiders een heldere en concrete boodschap waardoor hij als kiezer een duidelijke keuze kan maken tussen twee of meerdere politieke ideeën.

Het belang van een heldere en concrete politieke boodschap zal de komende decennia alleen maar toenemen. Vandaar dat het belang om onze kinderen wegwijs te maken in debatvaardigheden alleen maar groter wordt. Goede debatten vormen immers het fundament onder onze democratische rechtstaat. De grondleggers van de democratie waren zich hier zeer bewust van.

Ik wens onze politici en docenten een goed zomerreces toe!

De auteur is directeur van het Nederlands Debat Instituut.