Vooraf dit: ik ben niet anti-Russisch. Als Ruslandkundige ben je van nature geïnteresseerd in land, volk en cultuur en verhoudt anti-Russisch zich niet met die studiekeuze. En met recht mag aandacht worden besteed aan de eeuwenlange band met Rusland waarvoor tsaar Peter de Grote in Zaandam ruim 300 jaar geleden de basis heeft gelegd. Verder ben ik ook een voorstander van meer samenwerking tussen Rusland en het Westen. Enerzijds om te voorkomen dat een geïsoleerd Kremlin radicaliseert door allianties met schurkenstaten als Iran en Venezuela, anderzijds in de hoop dat overleg wederzijds wantrouwen wegneemt en de relaties doet verbeteren.Dat laat onverlet dat ik wel kritisch sta tegenover de politiek van Medvedev en Poetin en tegenover onze samenwerking met Moskou als die ten koste gaat van westerse belangen. Bij het Russische bezoek aan Nederland ging het vooral om economische en energiesamenwerking. Nederland, in de vorm van de Gasunie, is partner in het Nord Streamproject van de Russische energiegigant Gazprom, dat een gaspijp­leiding behelst van Rusland via de Baltische Zee naar Duitsland. Nederland wil verdeelpunt zijn voor de distributie in Europa.

Verder is Shell betrokken bij diverse energieprojecten in Rusland. Dat dat niet altijd gunstig uitpakt bleek destijds bij het project in Sachalin toen Poetin –onder het mom van milieubescherming– Shell dwong tot een aanmerkelijk minder lucratief contract dan eerder was overeengekomen. Toch zijn investeringen voor Shell in Rusland nog steeds aantrekkelijk gezien een op stapel staand project waarbij Shell betrokken is bij gaswinning op het Jamalschiereiland en de Karazee, nabij de Noordpool. Op het eerste gezicht mooie samenwerkingsprojecten die de banden van bedrijfsleven en regeringen van beide landen verstevigen.

Geld of principes

Toch zie ik wat (Russische) beren op de weg, namelijk voor westerse veiligheids­belangen. Allereerst het verschil in positionering tussen Den Haag en Moskou. Vanuit Nederland is die samenwerking een combinatie van overheid en bedrijfsleven. Vanuit Rusland is dat onderscheid er niet meer nadat Poetin de olie- en gasoligarchen gedwongen heeft te vertrekken of achter de tralies heeft gezet. De energiebedrijven zijn nu onderdeel van de politieke, economische (en militaire) machtsmiddelen van het Russische buitenlands en veiligheidsbeleid.

Europa is al tweemaal wreed verstoord met een Russisch-Oekraïens gasconflict, waarvan de laatste in januari veel EU-staten confronteerde met een dichte gaskraan. Door alternatieve pijpleidingen te bouwen via Noord- en Zuid-Europa wil Moskou van dit gedoe af zijn. Daarna kan het Kremlin Oe-kraïne en andere tegenstribbelende landen zonder de EU te beschadigen met de gaskraan politiek op de knieën krijgen. Onze afhankelijkheid van Russische energie neemt alleen maar toe de komende jaren. Moskou bezweert dat het nooit de gaskraan zal dichtdraaien voor zijn westerse partners, maar toch.

Inmiddels erkent de EU dat die energieafhankelijkheid van Rusland omlaag moet, onder meer door olie en gas van elders te betrekken. Bijvoorbeeld door de aanleg van een alternatieve pijpleiding, Nabucco, om gas van Centraal-Aziatische landen en Azerbeidzjan te verkrijgen, buiten de Russen om. Hoe verhoudt de Nederlandse deelname aan Nord Stream zich dan met dit EU-energiebeleid? Of is Rusland belangrijker voor ons dan de EU?

Noordpool

In het Arctisch gebied, het noordpoolgebied, komen door de klimaatverandering gigantische olie- en gasvoorraden beschikbaar. Rusland weet dit en is er als de kippen bij om territoriale claims te leggen op de verdeling van de Noordpool, ten koste van de westerse landen die daaraan grenzen, Amerika, Canada, Denemarken en Noorwegen. In september 2008 heeft Medvedev een strategie voor de Noordpool tot 2020 bekrachtigd. Moskou geeft klip-en-klaar zijn doelen aan. Het wil de energieschatten in bezit krijgen en die bronnen met een militaire macht beschermen. De boodschap aan de NAVO is dat ze er niets heeft te zoeken. En dan komt Nederland, ditmaal door Shell, op de proppen met samenwerking met Gazprom om de Russische gaswinning in de Arctische regio op touw te zetten. Wat zullen onze NAVO-partners hiervan denken?

Nederland zou er goed aan doen om bij economische samenwerking met Rusland de westerse veiligheidsbelangen niet uit het oog te verliezen. Of laat Nederland zich zodanig verblinden door Russische roebels dat het zijn vrienden binnen de EU en de NAVO niet meer zien staan?

De auteur is Ruslandkundige en als onderzoeker internationale veiligheid verbonden aan het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael.Reageren aan scribent?goedbekeken@refdag.nl.