Minister Ter Horst wil meer betrokkenheid van burgers bij de publieke zaak (zie RD 23-6). Misschien kan de minister zich eerst eens afvragen hoe het zover gekomen is dat er nu een code voor goed openbaar bestuur nodig is. Betrokkenheid is er namelijk wel geweest, maar is enkele jaren geleden om zeep gebracht! Ik bedoel het gemeentebestuur oude stijl. Dat was de meest democratische bestuursvorm die ons land gekend heeft. De Gemeentewet van Thorbecke uit 1851 bepaalde dat de gemeenten bestuurd zouden worden door burgers die uit en door de eigen bevolking gekozen werden.Het resultaat was dat in de gemeenteraden betrokken burgers zaten die het reilen en zeilen in de woonplaats goed kenden en die bereikbaar waren voor de burgerij. De wethouders hadden doorgaans hun sporen verdiend in bedrijfsleven of maatschappelijke organisaties in hun eigen stad of dorp. Er waren dus korte lijnen.

Dat prachtige democratische systeem is afgeschaft. Ervoor in de plaats kwam het zogenoemde duale stelsel. En wat zien we als resultaat? Partijbonzen zoeken voor de wethoudersposten naar personen vaak uit een andere woonplaats, die een mooie baan ambiëren of naar jong aanstormend talent dat zo’n post ziet als een opstapje naar een nog mooiere baan in bedrijfsleven of politiek. Vaak kennen ze de burgerij niet en zijn niet op de hoogte van de specifieke plaatselijke belangen. Het is daarom niet vreemd dat we lezen over wethouders die her en der vroegtijdig vertrekken.

Hoe kan de betrokkenheid van de burgers bij de samen­leving bevorderd worden? Laat de minister bij de gemeentebesturen beginnen. Ik wil haar graag van dienst zijn met de volgende twee citaten van de Franse historicus Alexis de Tocqeville (1805-1859), die uitvoerig gepubliceerd heeft over de voor- en nadelen van de democratische bestuursvorm. Als eerste: „De gemeentelijke zelfstandigheid wordt onder alle democratische vrijheden het moeilijkst bevochten en blijft het meest onderhevig aan inbreuken vanwege de staatsmacht. Tegen een krachtig, ondernemend centraal gezag voeren gemeentelijke instanties die alleen op zichzelf kunnen terugvallen slechts een hachelijke strijd. Om zich met succes daartegen teweer te stellen moeten zij volledig ontwikkeld en als zodanig in het denk- en leefpatroon van het volk geïntegreerd zijn.” Dit schreef hij in 1835.

Dat geldt ook voor het volgende citaat: „Toch blijft het staan, dat de kracht van vrije volkeren gelegen is op het gemeentelijk vlak. Ten opzichte van de vrijheid zijn de gemeentelijke instellingen wat het basisonderwijs is voor de wetenschap; zij brengen haar onder het bereik van iedereen. Een volk zonder plaatselijke bestuursorganen kan zich wel een vrije regering kiezen, maar de geest van vrijheid ontbreekt.”

Misschien dat de minister deze denkbeelden weer eens kan gaan bestuderen.

De auteur is lid van de SGP-kiesvereniging en voormalig adviseur van de raadsfractie van de CU/SGP in Den Haag.