In de reactie die dr. Plaisier aan de landelijke pers liet toesturen om zijn grote onrust ten aanzien van de commotie na de laatstgehouden synodevergadering kenbaar te maken, was één uitspraak die in mijn gedachten is blijven haken. Hij zei dat het een „ramp” zou zijn voor de Hervormde Kerk als de fusie van de SoW-kerken uiteindelijk niet door zou gaan. Let wel, niet een ramp voor het SoW-proces dus, maar voor de hele Hervormde Kerk zou het op het laatste moment niet doorgaan van de totale vereniging volgens hem ernstige gevolgen hebben.

Deze opmerkelijke vrees wil ik graag van een aantal kanttekeningen voorzien. Maar eerst moet ik zeggen dat het me opvalt dat Plaisier voor het eerst na lange tijd weer eens spreekt voor de Hervormde Kerk. Naar buiten toe komt hij al zozeer als de SoW-scriba over, dat het van de hervormde synode voor hem min of meer een verwaarloosbare functie lijkt te zijn. Maar kennelijk houdt hij nu zijn hart vast, vooral voor de Hervormde Kerk, die niets anders dan rampspoed te verwachten heeft als de fusie niet doorgaat. Maar welke ramp zou hij nu eigenlijk kunnen bedoelen?

Draagvlak
Laten ik om te beginnen het niveau van de plaatselijke hervormde gemeenten noemen. Die zijn in de meest eigenlijk zin de plaats waar het wezen van de Hervormde Kerk te vinden is. Wat zal er bij het afwijzen van de landelijke fusie daar dan mis gaan? Zelfs de meest fervente voorstanders van SoW moeten dezer dagen toegeven dat niet meer dan ten hoogste eenderde deel van de hervormde gemeenten gefedereerd is. Tweederde deel is dus niet gefedereerd, en het ziet er niet direct naar uit dat er in die verhouding in de toekomst veel verandering zal komen. Onder die tweederde zullen er wel zijn die wel eens wat samen doen met andere kerken, maar ze blijven toch gewoon hervormd. Ik denk dat als we de gemeenten van tweederde en van eenderde ook eens zouden kunnen vergelijken naar de aard van meelevendheid, dan zou de uitkomst wel eens kunnen zijn dat wat hervormd kerkelijk leven betreft, op het basisniveau van de gemeenten, er eigenlijk maar een kleine minderheid echt enthousiast is van SoW.

Welke ramp zou er dan te verwachten zijn voor de Hervormde Kerk als de meeste leden en gemeenten in de toekomst gewoon kunnen blijven wat ze reeds eeuwen zijn? Trouwens, in het licht van de krachtige verzekering van hogerhand dat alle hervormde gemeenten die zich niet willen verenigen dat ook nooit zullen hoeven doen, lijkt het me zwaar overdreven om te spreken van een ramp als er geen fusie komt. Uiteraard zal er wel iets moeten worden geregeld voor die gemeenten, die in een centrale situatie zich wel willen verenigen in het kaders van SoW. Daar kom ik straks nog op terug.

Ik vraag me af of de voorstanders van SoW wel voldoende beseffen dat het weinige contact dat er in centrale gemeenten nu nog is tussen gefedereerde hervormde wijkgemeenten en wijkgemeenten die absoluut hervormd willen blijven als de fusie een feit is, definitief voorbij zal zijn. Nee, ik kan met de beste wil van de wereld niet zien hoe het uitblijven van de fusie voor de gemeenten een ramp zou moeten zijn.

Ontmoeting
Zal het dan misschien een ramp zijn voor de classes als de fusie geen werkelijkheid wordt? Ook dat geloof ik niet. Gezien het grote verzet op het grondvlak van de kerk, dat door de leidende instanties van onze kerk stelselmatig wordt ontkend, is er niet te verwachten dat de idealistische visie op de classis als plaats van ontmoeting van alle SoW-gemeenten ooit enig realiteitsgehalte zal krijgen. Als men elkaar op plaatselijk niveau al niet echt wil ontmoeten, waarom zou men dat in de classis ineens dan wel willen doen?

Als de fusie geen werkelijkheid wordt, dan zullen de hervormde classes gewoon blijven. Wanneer ze classes van andere kerken zouden willen ontmoeten, wordt er geen strobreed in de weg gelegd. Men zou zelfs kunnen kiezen om alles samen te doen. Maar waar classes dat niet willen, zullen ze het ook niet hoeven. Is het dan echt zo’n ramp, als de huidige situatie gewoon permanent wordt?

Zou het dan een ramp zijn voor de synode als de fusie geen werkelijkheid wordt? Het voortbestaan van een hervormde synode, die het kerkelijk leven van de hervormde gemeenten dienen mag door leiding te geven aan die zaken die alle plaatselijke gemeenten betreffen, kan ik in vrede geen ramp noemen. Als de Hervormde Kerk, met haar eigen geschiedenis, bovenal met haar confessionele grondslag, haar eigen kerkorde –hoewel niet ideaal, maar wel veel beter dan wat er nu voor de SoW-kerk in elkaar wordt gezet– als dat alles blijft bestaan, hoe desastreus zou dat dan wezen? En wat let die hervormde synode om dingen samen te doen met partnerkerken in een ander verband dan een fusie, waarin de Hervormde Kerk ophoudt te bestaan? Is dat zo’n ramp?

Omgekeerde weg
Laten we nu ook eens de omgekeerde weg gaan. Nu wordt de fusie een feit. De ’ramp’ wordt dus afgewend, volgens de gedachte van ds. Plaisier. De synode van de Hervormde Kerk gaat op in die van een nieuw en groter kerkverband, waarbinnen de innerlijke cohesie totaal ontbreekt. Het zal als een parlement worden, waarin tot in lengte van dagen kerkelijke partijen elkaar voortdurend de macht betwisten. De diepe kerkelijke historische verbondenheid die er –ondanks de vaak zeer pijnlijke en diepgaande verschillen over leer en leven– in de hervormde synode nog te vinden was, zal er dan niet meer zijn. Die komt ook nooit meer terug. En dat zou ik nu echt een ramp willen noemen!

Vervolgens gaan we een stap verder, naar de classes. Vele hervormde gemeenten hebben nu vaak al moeite om de classicale verantwoordelijkheid gestalte te geven. Ik heb de indruk dat de classicale vergaderingen het meest trouw bezocht worden in die gebieden van ons land, waar ook de geestelijke inhoud van de classicale ontmoeting te merken is. Dat is toch vooral daar waar het hervormde leven naar Schrift en belijdenis nog gestalte krijgt. En nu zullen juist daar de classicale vergaderingen wegvallen, omdat al die hervormde gemeenten die van SoW plaatselijk hervormd mogen blijven, waarschijnlijk geen enkele lust zullen hebben om de nieuwe gedwongen gefuseerde classes te bezoeken. Waar de classes nog functioneren als grondvergaderingen van de kerk, worden ze door de fusie dus om zeep geholpen. En dat lijkt me pas werkelijk een ramp!

Tenslotte kom ik weer terug bij de plaats waar het eigenlijke hart van de kerk klopt: de hervormde plaatselijke gemeente, door Christus vergaderd rond Woord en Sacrament. Als de fusie een feit wordt zal er iets vreselijks gebeuren. Hervormde gemeenten, die eeuwenlang de onderlinge kerkelijke band hebben behouden, ondanks vaak zeer grote spanningen, zullen dan voorgoed van elkaar gescheiden worden. Er zullen gemeenten zijn, groot en klein, –of het er veel of weinig zijn, wie zal het zeggen– die zeker niet met de fusie mee zullen gaan. Nu is er nog geen enkele gemeente, ondanks het droevige van het hele proces, uit de hervormde kerk getreden vanwege SoW. Ik geloof dat als de huidige situatie een permanente zal worden, er ook geen gemeente voor de hervormde kerk verloren zal gaan. Maar als de fusie wordt doorgezet wordt alles anders. Hervormde gemeenten raken hun kerkverband kwijt. Gemeenten zullen scheuren, zullen onderling voorgoed van elkaar vervreemd raken. En dat zou echt een vreselijke ramp zijn voor de Hervormde Kerk.

Eigen model
Maar wat moeten we dan, met alles wat er al is gerealiseerd? De teleurstelling zal begrijpelijk heel groot zijn bij diegenen, die –vooral in de leiding van de kerk– zoveel energie hebben gestoken in het proces. Ze zullen hun vergeefse moeite hebben te verwerken. En wat zullen we dan aan moeten met al die gemeenten die al wel SoW zijn? Dat is zeker een belangrijke vraag. De federaties laten zich veelal niet meer terugdraaien. Dat zullen we hebben te aanvaarden.

Het lijkt mij het beste als al de gemeenten die volledig samen op weg willen blijven gaan, zich in een eigen kerkelijk verband verenigen tot de SoW-kerk. De SoW-gemeenten kunnen hun kerkelijk samenleven vervolgens regelen naar hun eigen model, dat grotendeels overeen zal komen met dat van de kerkorde van SoW. Ze vormen samen een nieuwe kerk, die als vierde partner samen met de Hervormde, Gereformeerde en Lutherse kerken een unie van gefedereerde kerken kunnen vormen. Deze vier kerken blijven alle hun eigen karakter behouden en werken met elkaar samen waar ze dat nodig en nuttig vinden. De samenwerking zal echter het eigen karakter van de kerken onverlet laten. Samen kunnen ze ook gebruikmaken van de diensten van de landelijke en regionale voorzieningen. Daar zal wellicht nog wat organisatietalent voor moeten worden ingezet, maar zou dat nu werkelijk zo’n ramp zijn, als we ons daar in de toekomst op zouden richten?

Werkbare unie
Het is wijsheid om de werkelijkheid onder ogen te zien, hoe moeilijk en teleurstellend het voor sommigen ook zal zijn. Als de fusie geen realiteitsgehalte heeft, is het geen ramp om dat eerlijk toe te geven. Het fusieproces kan op een ordelijke manier tot een einde worden gebracht door het fusiebesluit niet de benodigde instemming te geven. Het mooiste zou natuurlijk zijn als het moderamen van de triosynode of van de hervormde synode zelf zo wijs zou zijn om alsnog voor te stellen de fusie af te blazen.

Om daarna te zien op welke verantwoorde wijze grotere rampen kunnen worden afgewend, en de kerkelijke samenwerking van de onderling zozeer verschillende kerken voor de toekomst een werkbare unie zal kunnen worden. En zou dat nu werkelijk zo’n ramp zijn?

De auteur is hervormd predikant in Zoetermeer.