Beide meningen klonken dinsdagmiddag tijdens het tweede onderwijscafé dat drie onderwijsorganisaties samen organiseerden. Vanaf midden jaren tachtig heeft de overheid schaalvergroting in het onderwijs gestimuleerd. Fusies boden nieuwe mogelijkheden, maar leerlingen, ouders en docenten voelen zich daardoor niet altijd meer gezien en gehoord.Scholen die willen fuseren, moeten in de toekomst een fusie-effectrapportage (FER) opstellen, luidde het wetsvoorstel dat het kabinet in april naar de Raad van State stuurde. Maar zijn de megascholen wel zo slecht? De drie organisatoren van het debat zijn het snel met elkaar eens: „Fictie”, zeggen de voorzitters S. Slagter van de VO-raad (de koepel van middelbare scholen) en T. Duif van schoolleidersvereniging AVS en bestuurslid S. Walvisch van de PO-raad (de koepel van basisscholen). Door de fusies zijn veel basisscholen blijven bestaan, waardoor kleine kernen leefbaar blijven. Door fusies wordt kennis gebundeld en worden kosten teruggedrongen. De scholen hebben de toegevoegde waarde van de fusies echter onvoldoende uitgelegd, noemt Slagter als oorzaak van het ongenoegen over grote scholen.

Slagter en Duif vinden de fusietoets overbodig. Duif: „Het is wantrouwen van de politiek. Natuurlijk moet het onderwijsaanbod gevarieerd blijven, maar een toets is een te zwaar middel.” Slagter: „Als de toets er komt, moet hij geen politiek instrument worden. Ik ben bang dat de minister te veel op hypes afgaat. Daar hebben scholen enorme hinder van.”

„We hebben geadviseerd een fusietoets in te stellen omdat de keuzevrijheid van ouders in het gedrang komt”, stelt prof. mr. P. J. J. Zoontjes, lid van de Onderwijsraad. „Een toets past bij een zorgvuldige besteding van gemeenschapsgeld.”

Mislukt

De omvang van een school heeft in het voortgezet onderwijs in elk geval geen noemenswaardige invloed op de kwaliteit van het onderwijs, concludeert econoom prof. dr. E. Dijkgraaf, die er met anderen in opdracht van het ministerie onderzoek naar deed. „Bestuurders schatten de voordelen van fusies te hoog in. Twee derde van de fusies mislukt. Ik kan me een fusietoets voorstellen, al deel ik wel de zorg dat het een politiek instrument kan worden. Eerst moesten de scholen groter en nu is het de tijd van kleiner, kleiner, kleiner. Die tendens is niet goed onderbouwd.”

De fusies zijn niet allemaal verkeerd geweest, „maar het is de kunst om op tijd te stoppen”, zegt Dijkgraaf. Die stelling krijgt bijval. „Je moet goed kijken of een volgende fusie meerwaarde heeft”, zegt een basisschooldirecteur. „Maar dat kunnen we zelf. Daar hebben we niet zo’n toets voor nodig.”

CDA-Kamerlid De Vries geeft tegengas: „We hebben niet alleen te maken met de mening van scholen, maar ook met de gevoelens die breed in de samenleving voorkomen. Die moeten we serieus nemen. Ik had graag gezien dat het onderwijs zelf het initiatief tot een toets had genomen. De politiek heeft de vorming van brede scholengemeenschappen gestimuleerd, maar het onderwijs is met fuseren steeds verder gegaan. We moeten op tijd stoppen.”