Op die stelling promoveert woensdag antropologe Erella Grassiani aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam.Grassiani –zelf half Israëlische– interviewde tussen 2006 en 2007 tientallen Israëlische soldaten die net hun diensttijd hadden beëindigd. Die timing was overigens niet toevallig, legt Grassiani in het Metropolitan-gebouw van de VU in Amsterdam uit. „Ik heb geen medewerking van de autoriteiten gevraagd. Dat kost in Israël maanden. Bewust heb ik ex-militairen voor mijn onderzoek genomen. Die waren vrij om te praten.”

Tijdens haar studie in Tel Aviv en jarenlange verblijf in Israël raakte Grassiani geïnteresseerd in het Israëlische leger. De Nederlandse Defensie Academie, die het promotieonderzoek mede financierde, was benieuwd naar de morele oriëntatie van gevechtssoldaten in een asymmetrisch conflict. „Die vraag speelt sterker voor Israëlische militairen dan voor bijvoorbeeld Nederlandse of Amerikaanse troepen. Het conflict tussen Israël en de Palestijnen is nu eenmaal asymmetrisch”, aldus de Amsterdamse promovenda.

Wat zijn de belangrijkste conclusies uit uw onderzoek?

„Mijn belangrijkste conclusie is dat er een proces van morele vervlakking onder Israëlische soldaten plaatsheeft. Ik heb geprobeerd me een zo compleet mogelijk beeld van hun ervaringen te vormen. Hoe is het om acht uur achtereen bij een checkpoint te staan, in de regen, in de brandende zon? Hoe is het om je te vervelen? Wat doet macht met je? Dat uit zich uiteindelijk in emotionele, fysieke en cognitieve vervlakking.”

„En die combinatie leidt weer tot morele vervlakking. Soldaten zijn moe, kunnen situaties niet meer goed inschatten; er treedt een gevoel van onverschilligheid op. In zo’n situatie is het heel gemakkelijk de macht die je hebt te misbruiken. En ze hébben veel macht. Stel je voor: jongens van negentien met een geweer in hun handen die commandant van een eenheid zijn en een aantal mensen onder zich hebben. Dan is de weg naar agressie en respectloos gedrag kort.”

Vrijwel iedereen moet in Israël militaire dienstplicht vervullen. Wat betekenen uw conclusies voor de Israëlische maatschappij?

„De periode in het leger heeft absoluut invloed. Veel soldaten zijn voor altijd getekend door hun ervaringen – vaak ook beschadigd. Je ziet dan ook dat de Israëlische samenleving verhardt. Dat heeft ook weer een negatieve weerslag op de politiek. En uiteindelijk op het imago van Israël in de wereld.”

Een jaartje rondreizen in India of Zuid-Amerika, zoals veel militairen na hun diensttijd doen, lost dat niets op?

„Nee, dan worden ze juist geconfronteerd met hun ervaringen en dienovereenkomstig gedrag.”

Speelde uw half Israëlische nationaliteit een rol bij het benaderen van deze kwestie?

„Ja. Praktisch gezien kon ik beter diepte-interviews houden, omdat ik de taal spreek. Ik had geen tolk nodig – dat schept vertrouwen. Tegelijkertijd neem je de mening die je tijdens je verblijf in Israël hebt gevormd, in je onderzoek mee. Dat is overigens een kritische mening. Ik ben tegen de bezetting.”

Kan dat wel, een persoonlijke mening in een wetenschappelijk onderzoek meenemen?

„Ik denk het wel. Zeker in een interpretatief onderzoek als het mijne. Je maakt als wetenschapper altijd deel uit van je onderzoek. Het feit dat je vrouw bent, je nationaliteit.”

Als het gedrag van Israëlische militairen al tot morele vervlakking leidt, hoe moet het dan aan Palestijnse kant zijn met zo veel geweld en intimidatie?

„Daar heb ik geen onderzoek naar gedaan. Bedenk wel dat de Palestijnen niet over een leger beschikken. Dan praat je over een heel andere situatie. Dat is juist het kenmerkende van een asymmetrisch conflict. Dat is een heel ander soort oorlog.”

U heeft ook onderzoek gedaan naar de manier waarop ex-soldaten over hun ervaringen in de Palestijnse gebieden vertellen. Wat viel op?

„De reacties waren verschillend.Je ziet vaak dat ze afstand ne-men van hun gedrag tijdens diensttijd. Ze erkennen over het algemeen wel dat ze vervelende dingen hebben gedaan. Iemand midden in de nacht arresteren of urenlang bij een checkpoint ophouden is niet fijn, dat weten ze ook wel. Maar doorgaans hoor je toch: het is niet leuk, maar het moet. Slechts enkelen grepen het interview aan om het beleid van de regering en de staat Israël te verdedigen.”