„Verschil tussen Rome en Urk is minimaal”
Europa als waardengemeenschap bestaat niet, hooguit als veiligheidsgemeenschap. Europa is slechts een extra bestuurslaag, die zich richt op grensoverschrijdende problemen.
Dat zei Europarlementariër Buitenweg (GroenLinks) donderdag tijdens een debat over waarden in Europa in de Utrechtse Dom.Buitenweg snapt wel waarom de burger niet warm wordt van Europa. „Europa beslist niet over emotionele zaken, zoals sociale zekerheid, onderwijs of zorg, maar is een politieke entiteit die grensoverschrijdende problemen aanpakt op het gebied van milieu en klimaat.”
GroenLinks is voor toetreding van islamitische landen tot de EU. „Iedereen die zijn steentje wil bijdragen aan de opbouw van Europa is welkom, ook landen met een islamitische signatuur.” Rusland niet, wat Buitenweg betreft, toetreding van dat land zou de EU onbestuurbaar maken. Uitbreiding met Turkije moet tot de mogelijkheden behoren, maar niet nu. Eerst moeten de Turken voldoen aan de criteria van Kopenhagen.
Buitenweg wil het vooroordeel dat Oost-Europese landen conservatief zijn wegnemen. Ze refereert aan het opstappen van de Italiaan Buttiglione in oktober 2004. De beoogd Europees commissaris voor Justitie, Vrijheid en Veiligheid liep zijn benoeming mis vanwege zijn privéopvattingen over homoseksualiteit. „Alle progressieve leden van het Europees Parlement stemden tegen zijn benoeming, inclusief Oost-Europese liberalen.”
Ook cultuurhistoricus Thomas von der Dunk grijpt het voorbeeld van Buttiglione aan. Volgens Von der Dunk was het afwijzen van de conservatieve Italiaan juist tekenend voor het verschil in opvatting over goed en kwaad dat er bestaat tussen West- en Oost-Europese landen.
Von der Dunk staat huiverig tegenover de uitbreiding van de EU in oostwaartse richting. Met gevoel voor understatement: „Hoe exotisch wil je eten zonder last te krijgen van buikkrampen?”
Vroeger was Europa alles ten westen van de Oeral, Karpaten en Bosporus, maar die geografische scheidslijnen gaan heden ten dage niet meer op, aldus Von der Dunk. Oost-Europese landen, die volgens genoemde visie binnen Europa liggen, zouden weinig raakvlakken hebben met een Europese identiteit vanwege hun orthodoxe achtergrond. „Roemenen en Bulgaren gruwen van ons individualisme, van zogenaamde verworven vrijheden. Zij vinden Europeanen op zijn minst decadent en halfzacht.”
Dat brengt de cultuurhistoricus tot de kern van zijn betoog. „Uiteindelijk bestaat Europa bij de gratie van zelfbeschikkingsrecht, waarbij individuele vrijheid en gewetensvrijheid het hoogste goed zijn.” Deze waarden worden, hoewel verschillend geïnterpreteerd, gerespecteerd door luthersen, calvinisten en rooms-katholieken. „Uiteindelijk zijn de verschillen tussen Rome en Urk minimaal.”
Cultuur en identiteit zijn niet los te zien van het christendom in Europa, vervolgt Von der Dunk. „Het christendom, dat door de eeuwen heen de boel bij elkaar heeft gehouden, is de erfzonde van de postmoderne mens.”
Ook de Groningse bisschop De Korte beschouwt het christendom als dominante stroming in de Europese cultuur. Alleen ziet hij niet het individualisme, maar het ”katholiek-sociaal denken” als drijfveer van deze waardengemeenschap. Het verschil met het liberalisme is volgens hem dat in het rooms-katholicisme de mens geen individu, maar een persoon is, gericht op omgang met de ander. Dat zou leiden tot solidariteit met de naaste en rentmeesterschap over de schepping.
Europa heeft geen ziel, constateert De Korte. Sinds de ontkerstening is het moreel kompas kwijt. Europa moet zich inspannen voor de beschermwaardigheid van het leven van de conceptie tot de dood. „Gerechtigheid en vrede moeten de christelijke waarden zijn die Europa identiteit geven.”
De Korte refereert aan ”Waarden in tijden van ommekeer”, een publicatie van paus Benedictus XVI uit 2005. De geestelijk leider beschrijft daar dat Europa van zijn zelfhaat verlost moet worden. „De beschermwaardigheid van het leven, traditionele opvattingen over huwelijk en gezin en eerbied voor het heilige zijn actueler dan ooit.”
