VVD-fractievoorzitter Rutte kan er nog boos om worden. „Een jaar geleden werd cartoonist Gregorius Nekschot van zijn bed gelicht. Niet door één, maar door tien meneren in regenjassen. Dit had alle schijn van een politieke arrestatie. Het kan niet zo zijn dat iemand die alleen maar gebruikmaakt van het vrije woord, wordt opgepakt. De vrijheid van meningsuiting staat onder druk.”Rutte presenteerde dinsdag in de zogeheten Vrijdenkersruimte, een tentoonstellingszaaltje bij de leeskamer van zijn fractie, voorstellen om de vrijheid van meningsuiting op te rekken. Achter hem hingen ingelijste cartoons van Nekschot, op de wand voor hem een schilderij van Anne Frank met een Palestijnensjaal.

Burgers moeten alles kunnen zeggen, zo luidt de stelling van de VVD. Nou ja, bijna alles. Zolang iemand maar niet oproept tot geweld tegen personen of bezittingen. Alle andere wettelijke beperkingen, zoals godslastering en belediging, kunnen worden geschrapt.

Langs deze lijnen willen de liberalen het Wetboek van Strafrecht aanpassen. Later dit jaar komen ze met een initiatiefwetsvoorstel.

Nederland gaat de laatste jaren te krampachtig om met de vrijheid van meningsuiting, lichtte Rutte toe. „Dat werd voor het eerst duidelijk bij de moord op Theo van Gogh. De toenmalige minister van Justitie, Donner, kondigde na die moord aan godslastering strenger aan te pakken. Voor mij persoonlijk was de arrestatie van Nekschot een kantelpunt. Dat gaf mij een Oost-Duits gevoel. Nu wil het gerechtshof in Amsterdam PVV-fractievoorzitter Wilders vervolgen. ”

Felle meningsverschillen moeten in het maatschappelijk debat worden uitgevochten, en niet bij de strafrechter, zo vindt Rutte.

„Ik wil dat mensen die zich beledigd voelen of kwaad zijn, zelf het woord nemen. Een samenleving met veel nieuwkomers van niet-westerse afkomst wordt juist weerbaarder als ze ontspannen omgaat met het vrije woord.”

Nekschot schreef eens: „Marokkanen vertonen vaak een duidelijke overeenkomst met kankercellen: ze passen zich niet aan en parasiteren de gastheer.” Ja, zegt Rutte, dit soort uitingen moet worden beschermd, ook al doen ze soms pijn.

„Ik ben voor fatsoenlijke omgangsvormen”, voegde Rutte eraan toe. „Maar fatsoen is een kwestie van beschaving en opvoeding, en dat moeten we niet bij wet regelen.”

Het is niet voor het eerst dat de VVD dit pleidooi houdt. Drijvende kracht achter het initiatiefwetsvoorstel is VVD-Kamerlid Nicolaï, oud-minister voor Bestuurlijke Vernieuwing. Die spant zich al jaren in voor de vrije expressie. Twintig jaar geleden al nam hij zitting in het comité dat opkwam voor schrijver Salman Rushdie, tegen wie een islamitisch doodvonnis was geveld vanwege een vermeend blasfemisch boek. En in 2006, tijdens een discussie over het VVD-verkiezingsprogramma, betoogde Nicolaï dat de vrijheid van meningsuiting het allerbelangrijkste grondrecht is. „De uitingsvrijheid is toch wel de moeder van alle grondrechten”, zei hij toen.

Het is nog niet duidelijk hoe het initiatiefwetsvoorstel er precies uit komt te zien. Vooralsnog heeft de VVD twee varianten voorliggen: het schrappen van het beledigen van een groep en het aanzetten tot haat uit artikel 137 van het Wetboek van Strafrecht, óf het toevoegen van een bepaling dat iemand die zijn mening uit niet strafbaar is, mits hij niet aanzet tot discriminatie en geweld.

Het is de vraag of de VVD voldoende steun krijgt. Vanuit de Kamer klonk meteen al kritiek op beide varianten.

CDA-Kamerlid Van Haersma Buma sprak van een „risicovolle” operatie. „Radicale imams zullen blij zijn met het voorstel”, zo opperde hij. Hij vreest dat de grens tussen woord en geweld kleiner is dan de VVD wenst. „Het verbod op haatzaaien is juist bedoeld om de vrede in de samenleving te waarborgen”, aldus de CDA’er.

PvdA-Kamerlid Heerts vroeg zich af welk probleem de liberalen precies willen oplossen. „Volgens mij mogen we in dit land al aardig wat vloeken en schelden. Ik krijg geen mailtjes van columnisten of cabaretiers die angst hebben om iets te zeggen.”

Ook GroenLinks-Kamerlid Dibi reageerde afwachtend. „Maakt de VVD zich echt zorgen om het vrije woord of wil de partij alleen maar een statement maken?”