”God Christus Heilige Geest. Achtergrond en bedoeling van de drieëenheid”
Auteur: Eginhard Meijering
Uitgeverij: Balans, Amsterdam, 2002
ISBN 90 5018 476 6
Pagina’s: 186
Prijs: € 16,50. Wat moet je geloven als je een christen wilt zijn? Is de leer van de drie-eenheid het hart van het christelijk geloof? Of heb je te maken met de absurditeit van een ’driehoofdige’ God? Eginhard Meijering, tot voor kort lector in de theologiegeschiedenis aan de Universiteit Leiden, doet in zijn nieuwe boek ”God Christus Heilige Geest” een poging de waarde van de leer van de drie-eenheid onder woorden te brengen.

Heel open bespreekt Meijering zijn eigen vooroordelen aan het begin. Zelf beaamt hij het geloof van Jezus’ eerste volgelingen, namelijk dat God Hem na Zijn dood heeft verhoogd of Hem uit de doden heeft opgewekt.

Tegelijk geeft Meijering te kennen dat zijn boek berust op historisch-kritisch onderzoek. Hij acht het mogelijk dat de eerste christenen dingen over Jezus zeiden die buiten het gezichtsveld van de aardse Jezus Zelf hebben gelegen. De vroegste gemeente had allerminst een uniform geloof, maar verschillende visies in verschillende groepen stonden naast elkaar. Vanuit zijn vooroordeel stelt Meijering: in die verschillen lagen de zaden voor de conflicten die in de komende eeuwen zouden worden uitgevochten.

De leer van de drie-eenheid werd geformuleerd op de concilies van Nicea, in 325, en Constantinopel, in 381. Boeiend en levendig tekent Meijering aan de hand van geschriften van belangrijke theologen de ontwikkeling die eraan voorafging. Vanaf het begin geloofden christenen dat God in Jezus tot hen kwam en Zelf voorwerp van geloof was. Doe je dan aan verafgoding van een mens?

Justinus de Martelaar was de eerste grote apologeet. Hij kwam tot bekering en ging de dialoog aan met heidendom en Jodendom. Zo kwam hij tot een triniteitsleer waarin een zekere ondergeschiktheid is van de Zoon en de Geest aan de Vader. Is dat aansluiting bij het platonisme en nog niet rechtzinnig? Of heeft Meijering gelijk als hij zegt dat Justinus ook aansluit bij zekere voorstellingen in het Nieuwe Testament?

Op knappe wijze tekent Meijering de opvattingen van Irenaeus -de grote bestrijder van de gnosis-, Origenes -de auteur van de eerste ’wetenschappelijke’ dogmatiek- en Athanasius, de belangrijkste theoloog achter het dogma van de drie-eenheid, zoals dat vooral in het Westen werd gevonden. Het is een prachtig stuk levende dogmengeschiedenis. Ik vind dit deel het mooiste van het boek. Inzichtelijk tekent Meijering de invloed van de kerkvaders op mannen uit de tijd van de grote hervorming en in de moderne tijd. In het Westen maakten reformatoren als Melanchthon en Calvijn in reactie op felle aanvallen op het leerstuk veel werk van de verdediging van de leer van de drie-eenheid. Zij gingen in het voetspoor van Irenaeus en Athanasius.

Duidelijk wordt ook waarom Meijering de opvattingen van Origenes, die geen kerkvader genoemd wordt, breed weergeeft. Zijn opvattingen vind je opmerkelijk genoeg terug bij de remonstranten, die Vader, Zoon en Heilige Geest ook onder elkaar plaatsen, en de term ”wezenseen” verwerpen. Later komen in de historisch-kritische theologie Bijbel en kerkelijke traditie als autoriteiten te vervallen. Beknopt en flitsend schetst Meijering de opvattingen van Kant, Hegel, Ritschl, Brunner, Miskotte, Berkhof, Barth en Moltmann.

Meijering schreef een historisch knap en boeiend boek. Hij liet een wetenschappelijk apparaat weg. Het leest als een roman. Twee kritische opmerkingen veroorloof ik me. Uiteraard speelt Meijerings opvatting over het ontbreken van een uniform geloof in het Nieuwe Testament een beslissende rol in zijn taxatie van de achtergrond en de bedoeling van de drie-eenheid. Wie uitgaat van de betrouwbaarheid van de Heilige Schrift zal de ontwikkeling van dit dogma anders beschrijven en taxeren. De titel van het boek past bij de remonstrantse denkwijze over de drie-eenheid als dogma: Vader als God, Zoon als Christus en Heilige Geest.