”Het dossier John Thomas Perceval. Schizofrenie-dossiers, deel IV. Met een inleiding van G. Bateson en een essay van G. J. van der Ploeg”
Uitgeverij: Candide, Amsterdam, 2002
ISBN 90 75483 29 5
Pagina’s: 127
Prijs: € 12,50. John Thomas Perceval, een Victoriaans-Engelse edelman en de zoon van de eerste minister onder koning George III van Engeland, werd in januari 1831 ingesnoerd en per stoomschip en koets overgebracht naar Brisslington in Engeland, waar hij tegen zijn wil opgenomen werd in een hoog aangeschreven particulier gesticht. Daar begon hij aan zijn spraakmakende aantekeningen die in 1840 werden gepubliceerd en waarvan nu de Nederlandse vertaling is verschenen.

”Het dossier John Thomas Perceval” betreft een opmerkelijk en waar gebeurd verhaal, dat leest als een roman. Een patiënt beschrijft zijn genezing van de ernstige en doorgaans chronische ziekte schizofrenie. Uit zijn aantekeningen blijkt eens te meer dat de werkelijkheid soms onwaarschijnlijker is dan de fantasie. Een spontaan herstel van schizofrenie wordt immers door veel psychiaters voor onmogelijk gehouden.

Om de historiciteit en authenticiteit van de notities van Perceval kan echter niemand heen. Pijnlijk gedetailleerd verhaalt Perceval van zijn godsdienstwaanzin, van zijn angsten en obsessies, van het gebrek aan begrip en respect dat hij ervoer tijdens zijn ziekte, maar ook van zijn wonderlijke genezing.

Perceval groeide op in een zeer religieus puriteins milieu, waarin boeken als ”De Christenreis” van Bunyan een belangrijke plaats innamen. Zoals de psychiater G. J. van der Ploeg (Deltaziekenhuis, Poortugaal) in het lezenswaardige nawoord opmerkt, is het opvallend hoe haarscherp Perceval zich zijn psychotische belevingen herinnert. Zo verhaalt Perceval van stemmen en visioenen: „Links boven mijn bed, als in het plafond verborgen, klonk onafgebroken het geruis van vele wateren en een stem in me zei dat de kleine vlammen in het haardvuur links van mij manifestaties van de geest van mijn vader waren, die in mij was en mij probeerde te redden, maar die steeds weer in het hellevuur moest terugkeren om zich te reinigen van de aanraking met mijn verdorven gedachten. Recht boven mijn bed klonken uit het plafond de besluiten van wat de ”Hoge Vergadering der Raadsheren Gods” heette te zijn.”

Het meest opmerkelijk aan het genezingsproces van Perceval is dat de wijze waarop hij zich op een gegeven moment opstelt tegenover zijn wanen en stemmen sterke overeenkomsten vertoont met een methode die recent geïntroduceerd is in de behandeling van schizofrenie: cognitieve gedragstherapie. Daarbij leert de patiënt om overtuigingen over de macht, controle en kwaadwillendheid van stemmen aan de kaak te stellen. Gebleken is dat wanneer patiënten zich onverschilliger op kunnen stellen tegenover de stemmen er een aanzienlijke afname is van angst en depressie, en het alledaags functioneren niet meer ernstig gehinderd wordt, ondanks dat de stemmen niet verdwenen zijn.

Perceval tekent op: „Ik begon te talmen voordat ik de opdrachten van mijn stemmen uitvoerde en wachtte af of er een nadere uitleg of instructie zou volgen. Inwendig lachte ik om het absurde karakter van mijn wanen. Als gevolg daarvan veranderde mijn toestand zeer. Ik begon de wereld in een nieuw licht te zien en was niet meer zo snel bereid mijn gezond verstand opzij te schuiven en aan de wil van onbekende onzichtbare wezens te gehoorzamen.”

Van der Ploeg merkt in zijn slotessay op dat Percevals ziekte „gezien kan worden als voorbeeld van godsdienstwaanzin als gevolg van schuldgevoelens en een krampachtige zucht naar persoonlijke bekering.” Dit is me te kort door de bocht. De literatuurverwijzingen naar hedendaags hersenonderzoek die Van der Ploeg in hetzelfde essay geeft, wijzen er namelijk eerder op dat een genetische kwetsbaarheid en subtiele hersenafwijkingen aan de basis van schizofrenie liggen. Daarnaast is gebleken dat de vormen van psychose met een relatief goede prognose juist die psychoses zijn die door psychische stress uitgelokt zijn. Bij Perceval moet dan niet alleen aan inwendige religieuze spanningen gedacht worden maar zeker ook aan het feit dat hij psychotisch werd enige tijd nadat zijn vader vermoord was.