Het is geen geheim dat achter het hartelijk wederzijds begrip tussen de Russische president en de premier een conflict rijpt. President Dmitri Medvedev plaatste recent op zijn officiële website stellingen over een „verantwoorde” energie­politiek.Anderzijds zei premier Vladimir Poetin dat hij er geen gat in ziet voor Rusland ondertekenaar te blijven van het Energy Charter. Hij weigerde ook deel te nemen aan de topontmoeting in Sofia van de leiders van de 28 staten die producenten, consumenten en transitlanden zijn van het aardgas dat naar de Europese Unie gaat.

De nadelige gevolgen van de harde politiek van Poetin komen de laatste maanden steeds meer aan het licht. Het conflict met Oekraïne heeft geleid tot vermindering van de gasleveranties naar Europa met 40,4 procent tussen begin januari en midden maart.

De Russische gasgigant Gazprom heeft officieel erkend dat hij de gaswinning versneld aan het inkrimpen is: met 13,7 procent in januari, met 18,2 procent in februari en met 25,3 procent in maart (in vergelijking met de desbetreffende maanden van 2008). Dat betekent dat de gaswinning in 2009 de laagste in de hele post-Sovjetgeschiedenis van Rusland kan worden.

Tegelijkertijd zijn de twee belangrijkste „strategische transacties” van Poetin mislukt. Ten eerste is duidelijk geworden dat de strategie mislukt om Centraal-Aziatisch gas op te kopen om het vervolgens aan Europa door te verkopen. Bij de verminderde vraag naar gas betekent het kopen in Turkmenistan, Oezbekistan en Kazachstan van circa 70 miljard kubieke meter per jaar voor gemiddelde Europese prijzen minus transitkosten (dat wil zeggen 115 tot 117 dollar per duizend kubieke meter) een vrijwillige extra inkrimping van de eigen Russische gaswinning met nog eens 15 à 20 procent. Politieke redenen kunnen dat niet rechtvaardigen.

Onder deze omstandigheden heeft Gazprom een besluit genomen dat niet verstandig is: in de nacht van 8 naar 9 april heeft het Russische gasconcern een aanvaring op de CentraalAziatische pijpleiding uitgelokt. Dat heeft tot vermindering van de ontvangst van gas met 90 procent geleid. De reactie van Turkmenistan was fel. En een week later heeft de president van Azerbeidzjan, Ilham Aliyev, ook zijn ontevredenheid tegenover Medvedev uitgesproken.

Ten tweede zijn ook de overeenkomsten die Poetin en de Oekraïense premier Joelia Timosjenko op 18 januari in Moskou hadden gesloten, om het gasconflict tussen de twee landen op te lossen, op losse schroeven komen te staan. Oekraïne heeft aangekondigd dat het afziet van de koop van 40 procent van het eerder in het contract met Gazprom vastgestelde gasvolume. Dat is een nieuwe aantasting van de positie van Gazprom. Omdat het Russische gasbedrijf door politieke overwegingen zich niet gemakkelijk kan bewegen, zal het geen strafsancties tegen Oekraïne inzetten.

Niet ingefluisterd

Zo zijn bijna alle slechte dingen die konden voorkomen, al gepasseerd. In zo’n situatie kan men veronderstellen dat het initiatief van de „nieuwe plannen” direct van president Medvedev afkomstig zijn en niet door de premier zijn ingefluisterd. De toon van deze voorstellen is immers niet in de geest van Poetin.

In de plannen van Medvedev wordt gesproken over „het garanderen van niet-discriminerende toegang tot de energiemarkten in de wereld”; over „openheid en ontwikkeling van de concurrentieaard”; over „de mogelijkheid energieresources onbelemmerd naar de internationale markten te brengen, ook via transitiesystemen.” Verder wordt in de plannen onderstreept dat het „onaanvaardbaar is de doorvoer van energiebronnen te onderbreken of de transitievolumes te verminderen, als dat niet door transitieovereenkomsten voorbehouden is, alsmede zich in de doorvoerstromen te mengen.” De plannen wijzen op de wenselijkheid van het tot stand brengen van „een systeem van instellingen die bevoegd zijn buitengewone situaties te reguleren en die op het beginsel van rechtsgelijke deelname van partijen functioneren.” In wezen heeft het Russische staatshoofd daarmee afstand gedaan van de traditionele retoriek van Poetin.

Westerse leiders moeten –zij het tijdelijk– afzien van het aangaan van allianties met Rusland. Zij moeten niet te veel sympathiseren met Rusland en over het wezen van de Russische voorstellen nadenken.

Akkoord

De nieuwe voorstellen zijn niet in tegenspraak met wat de Europeanen van Rusland kunnen verwachten. Van Russische zijde is men immers voor het eerst akkoord gegaan met de voorwaarden waar zowel de Europeanen als de leverancierslanden in het post-Sovjetgebied mee kunnen instemmen. Zij moeten niet vergeten dat deze plannen een concrete bedenker hebben: president Medvedev.

Het is verstandig als de Europeanen zo snel mogelijk hun tegenvoorstellen formuleren en aan de auteur van de Russische initiatieven zouden voorleggen – juist aan Medvedev; en niet aan Poetin en de mensen om Poetin heen die zichzelf in een hoek hebben gedreven.

Het is de moeite waard de „energieperestrojka” die onverwachts in het Kremlin te bespeuren is, niet over het hoofd te zien. Europa moet proberen dit fenomeen te begrijpen: leidt de verandering de discussie af van de oplossing van essentiële problemen of is de wijziging in beleid misschien een signaal van een langverwachte wending van een doctrinaire naar een realistische houding.

De auteur is econoom, directeur van het onafhankelijk Centrum voor onderzoek van de post­industriële samenleving te Moskou en hoofdredacteur van het tijdschrift ”Svobodnaja mysl” (”De vrije gedachte”).