De meeste mensen kennen Tessa de Loo van ”De tweeling”, een roman waarin door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog twee zussen van elkaar worden gescheiden. Het is overigens mogelijk dat het grootste deel van die bekendheid aan de verfilming van het boek te danken is.Het werk van De Loo wordt heel wisselend beoordeeld. Dat kan aan haar experimentele aard liggen; ze wil niet worden vastgepind op een vast stramien. Elke roman bevat dan ook nieuwe elementen.

De auteur draagt haar nieuwste boek op aan een zekere Gerrie Kloosterman, „omdat je een dik boek wilde”. Ze heeft haar pen geslepen en het tot 555 bladzijden gebracht. De lezer moet de tijd even stilzetten en stug volharden om ”Het boek van de twijfel” (zoals de ondertitel luidt) te overwinnen.

De Nederlandse Marokkanen Saïd en Hassan reizen in een oude Volvo door Marokko op zoek naar Saïds vader. Die is na een kortdurende verhouding met Saïds moeder verdwenen, voor altijd zijn sporen achterlatend. Saïd is een onzekere jongen die tussen twee culturen hangt en denkt met zichzelf in het reine te kunnen komen als hij zijn vader gevonden heeft.

Spiegel

Zijn jeugdherinneringen zijn gekleurd door het denkbeeldige koninkrijk Saïdie-Hassanië dat hij samen met zijn vriend Hassan heeft opgericht. Het koninkrijk heeft een eigen koning en koningin, een wetboek, en de nar Harlekino. De laatste moet de bewoners van het land steeds een spiegel voorhouden en met relativerende zelfspot de mensen op hun plaats zetten. Hij speelt een blijvende rol in Saïds leven als zijn sprekende geweten.

Het wordt een slepende zoektocht. Beide vrienden vinden steeds verwijzingen naar de gezochte vader, tot zijn andere kinderen toe, die tot armoede vervallen zijn. Elk spoor blijkt toch dood te lopen, totdat Saïd en Hassan uiteindelijk weer in Nederland belanden, waar ze de gezochte in Amsterdam vinden.

De confrontatie met de vader loopt uit op een grote teleurstelling. Ook de verwijdering tussen beide vrienden is inmiddels totaal. Hassan zoekt herhaaldelijk toenadering tot Saïd, terwijl die in de beginperiode Hassans zus Aziza op het oog heeft. Beide liefdes verzanden. In alle onzekerheid lijkt Saïd rust te vinden bij de islam. Maar hij kan de juiste kaders niet vinden en vervalt in een letterlijke interpretatie van de Koranverzen. En dat blijft niet zonder gevolgen.

De dans ontsprongen

Tessa de Loo hanteert een gemakkelijk leesbare schrijfstijl. Ze onderscheidt zich vanwege haar nette, ontspannen aandoende taalgebruik. Aanvankelijk boeit de zoektocht in Marokko, maar als de lezer merkt dat de gezochte de dans wéér ontsprongen is, wordt het geheel wat moeilijk verteerbaar. Halverwege de roman moest ik mezelf toespreken om vol te houden. Het boek lijkt vanwege de gedane belofte onnodig opgerekt te zijn.

Tessa de Loo snijdt in haar boek de meest hoogdravende thema’s aan: identiteitsontwikkeling, religie als strohalm, moslimfundamentalisme, terrorisme, reinheid versus begeerte, homoseksualiteit en de migratieproblematiek. Door zo veel thema’s te behandelen, ontkomt ze er niet aan snelle conclusies te trekken. Ze werkt verhaallijnen niet af en gebeurtenissen hebben plaats zonder echt grond te hebben of goed afgewerkt te zijn. Als auteur heeft ze zichzelf aan dit verhaal vertild.

Wiebelen

De Loo voert in dit boek een pleidooi voor de twijfel. Saïd voert zijn strikte interpretatie van de moslimideologie zo ver door dat hij onmogelijk de sympathie van de lezer kan blijven vasthouden. Hassan, de relativerende twijfelaar, is daar wel toe wel in staat. Saïds uiteindelijke offer blijkt een wanhoopsdaad; ook de religie kan zijn twijfels niet verslaan.

Hoewel de auteur in staat is spanning op te roepen, kwam het einde van de roman voor mij toch als een soort verlossing. Zo’n dik en zwaarbeladen boek vereist een stevige hand en ondergrond. Het gebouw staat er, maar het fundament ontbreekt. Zodat het verhaal blijft wiebelen.

N.a.v. ”Harlekino of Het boek van de twijfel”, door Tessa de Loo; uitg. De Arbeiderspers, Amsterdam/Antwerpen, 2008; ISBN 978 90 295 6704 6; 555 blz.; € 24,95.