„We hebben geen thuis op deze wereld”, schrijft de oude predikant John Ames in ”Gilead” aan zijn zeven jaar oude zoon. ”Gilead” is een lange afscheidsbrief van een stervende vader aan zijn zoon. Vele malen is de vraag wat het betekent dood te zijn al aan hem gesteld. Zijn antwoord luidt steevast: „Zoiets als thuiskomen.”De Amerikaanse auteur Marilynne Robinson ontving voor ”Gilead” de prestigieuze Pulitzerprijs. En terecht. Het lukt haar om tot de diepste kern van het menselijk wezen door te dringen. Tegelijkertijd krijgen alledaagse dingen als de geur van vers brood of de boom in de tuin die ruist als de zee, een bijna bovenaardse glans.

Ongrijpbare zaken als geluk en dood weet Robinson ook in haar nieuwste roman ”Thuis” in woorden te vangen. Ze omschrijft gevoelens die voor ieder mens herkenbaar zijn: onvervulde verlangens, en de schrikbarende oneindigheid van de ziel.

”Gilead” en ”Thuis” vormen een tweeluik; ”Gilead” geeft antwoorden waar ”Thuis” vooral vragen stelt. Staat in ”Gilead” een vader centraal, in ”Thuis” staat een zoon centraal.

Jack Boughton is de zoon van de oude Boughton, predikant, buurman en goede vriend van John Ames. Na twintig jaar spoorloos verdwenen te zijn geweest, komt hij opeens thuis om in het reine te komen met een verleden vol wangedrag en ellende. Daar is ook Glory, zijn jongste zus, die na de verbreking van haar verloving tijdelijk thuis is gaan wonen om voor haar stervende vader te zorgen. Het verhaal is vanuit haar perspectief geschreven.

Verloren zoon

Glory en haar vader doen hun uiterste best om Jack thuis te houden, maar de dreiging dat hij verdwijnt hangt constant in de lucht. Zij weten maar al te goed dat Jack een zwerver pur sang is. Als klein kind liep hij altijd al weg. Niet omdat hij ongehoorzaam wilde zijn, maar omdat hij niet kon geloven dat thuis echt thuis was voor hem. „Ik wenste altijd dat ik hier woonde. Dat ik gewoon naar binnen kon lopen net als jullie allemaal”, zegt hij later tegen Glory. Juist dat maakt hem zo tragisch: dat hij zichzelf buitensluit.

Hij zou met recht de verloren zoon genoemd kunnen worden; een man die nooit werkelijk thuiskomt, zijn schuld niet los kan laten en het woord ”vader” niet over zijn lippen krijgt. In een gesprek hierover zegt hij tegen zijn vader. „Ik verdiende het niet om u net zo aan te spreken als de anderen.” De lezer zou het liefst zijn armen om de oude vader slaan die zijn ogen sluit en antwoordt: „O! Daar wachtte ik juist op. Dat wilde ik juist.”

Bitterheid

Ongetwijfeld is Jack een van de boeiendste figuren uit de literatuur, ongrijpbaar als hij is. Ongenaakbaar en zorgzaam, cynisch en teder. Zelf laat hij niet veel tranen om zijn miserabele leven, maar zijn naasten des te meer. Zij maken zich niet alleen zorgen om zijn dagelijks leven, maar vooral om zijn ziel. Treffend en herkenbaar beschrijft Robinson de bezorgdheid, de angst, het zoeken naar een teken dat Jack niet geheel verloren ligt, ondanks zijn leven en zijn eigen overtuiging dat hij niet uitverkoren is.

Toch is er ook hoop, als een bloesem die gaat bloeien. Zo is er het gesprek met Lila, de vrouw van Boughton. „Een mens kan veranderen”, zegt ze bijna fluisterend tegen Jack, nadat hij gevraagd heeft of het ook mogelijk is dat een mens gewoon slecht geboren wordt, een slecht leven leidt en daarna naar de hel gaat.

In zekere zin stijgt Jack boven anderen uit. Hij is overtuigd van zijn verlorenheid. Dat een mens hier op aarde nooit echt thuis zal komen, beseft hij meer dan de oude Ames, die niet verder lijkt te komen dan de bewering zelf.

De oude Boughton probeert zijn zoon tegen de klippen op lief te hebben. Maar na een dramatische climax breken eindelijk de sluimerende bitterheid en teleurstelling door de dam van liefde. Ook Glory, zij die eer zou moeten geven aan God in de hoge, ontdekt dat ze alleen maar goed wil zijn voor haar broer Jack en voor haar vader om er zelf een goed gevoel aan over te houden.

Ontferming

”Thuis” richt het oog naar boven. Van mensen met goede bedoelingen die echter uiteindelijk niet meer kunnen dan hopen op ontferming, naar God die luistert. Van een verloren zoon naar een barmhartige Vader. De lezer kan niet anders dan instemmen met Glory: „De Heere is wonderbaar.”

N.a.v. ”Thuis”, door Marilynne Robinson; vert. Ronald Vlek; uitg. De Arbeiderspers, Amsterdam/Mozaïek, Zoetermeer, 2009; ISBN 978 90 239 9285 1; 319 blz.; € 22,50.