Barack Obama heeft een verkiezingsbelofte ingelost en zondag in Praag plechtig verklaard dat de Verenigde Staten zullen streven naar een kernwapenvrije wereld. Deze uitspraak betekent een volledige ommekeer ten opzichte van de laatste vijftien jaar, waarin de forse vermindering van de kernbewapening rond 1990 volledig tot stilstand was gekomen.Bill Clinton probeerde vergeefs een volledig Kernstopverdrag tot stand te brengen en hield geen vaart in de ontwapening. Het beleid van zijn opvolger George W. Bush kenmerkte zich door frustraties op vele gebieden, ook bij de kernontwapening. De VS zegden het ABM-verdrag over de beperking van antiballistische raketten op, het Kernstopverdrag verdween definitief in de prullenmand, het Start 2-verdrag belandde in de la en over de resultaten van de Review Conferentie van het Non-Proliferatieverdrag (NPV) mocht in 2005 niet eens meer gepraat worden.

Een groter contrast tussen verleden en toekomst is daarom nauwelijks denkbaar. De lente is begonnen in januari 2007, met een artikel van vier Amerikaanse politieke zwaargewichten, waaronder oud-minister van Buitenlandse Zaken Henri Kissinger. Zij stelden voor –zeer verrassend in deze wereld met terroristische nucleaire dreigingen– het kernwapen af te schaffen en te bestempelen als een wapen van de Koude Oorlog.

Maar ook oud-premier Ruud Lubbers is volledig om en bepleit afschaffing. En minister Verhagen heeft in 2008 laten blijken dat hij openstaat voor veranderingen.

Twee maten

Veel politici die zorgen uiten over nucleaire ontwikkelingen beginnen met de gevaren van verspreiding (proliferatie) uit te meten. Zelden wordt begonnen met het feit dat 24.000 van de 25.000 kernwapens in handen zijn van de VS en Rusland. Daarom: een waarachtig en succesvol nonproliferatiebeleid begint met een fors ontwapeningsprogramma van die twee.

Pas dan kan landen als Noord-Korea en Iran de maat genomen worden, anders is het meten met twee maten. Obama geeft er blijk van dit begrepen te hebben. Hij wil het mes zetten in eigen arsenalen en praten met Rusland over vergelijkbare stappen.

Obama heeft terecht aangegeven dat de weg moeilijk kan zijn. De VS en Rusland zullen hun kernbewapening tweezijdig (maar voor een deel ook eenzijdig) met 90 procent moeten verminderen, liefst in een periode van drie tot vijf jaar. Ze zullen moeten overeenkomen dat al hun kernwapens niet meer op scherp staan, om fatale ongelukken en vergissingen te vermijden. De VS zullen het Kernstopverdrag moeten ratificeren en de andere weigeraars oproepen hetzelfde te doen.

Ook zal een verdrag tot stand moeten komen waarin de aanmaak van nieuwe splijtstof (denk aan India en Pakistan) verboden wordt. En ten slotte zal het moeizame, maar broodnodige proces van ontwapening moeten beginnen, waarin ook China, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, India, Pakistan en ook Israël aan de beurt zijn.

Maar laten we de semikernwapenstaten waaronder Nederland, België en Duitsland, die Amerikaanse kernwapens op hun grondgebied hebben (waaronder twintig in Volkel) niet vergeten. Ze kunnen morgen aanbieden deze terug te sturen naar de VS.

Spiegel

De weg naar ”nul” is geenszins goed geplaveid. Rusland zou in ruil voor drastische verminderingen het annuleren van het Amerikaanse raketschild kunnen eisen, een gevoelig punt bij de Amerikanen. Er dreigt dan een herhaling van Reykjavik 1986, toen Reagan en Gorbatsjov het bijna eens waren over totale nucleaire ontwapening.

En hoe krijg je India zover dat het zijn pas verworven status van kernwapenstaat opgeeft? Pakistan zal altijd op India wachten. Met name Pakistan is cruciaal in de poging kernwapens uit de handen van terroristen te houden. Het land is bestuurlijk en politiek zeer kwetsbaar. Kernwapens in handen van terroristen zijn echt een ramp.

En is Israël bereid zijn kernmacht op te doeken in een turbulent Midden-Oosten? Zijn de ontwikkelingen positief genoeg om met Iran en Noord-Korea definitief in het reine te komen? Vragen genoeg.

Maar een wereld met een kleiner nucleair arsenaal is uiteindelijk geen duurzame situatie. Tien of vijftig kernwapens in handen van de VS geeft Pakistan het recht er ook twee of vijf te houden. Een kernwapenvrije wereld is een realisme dat we zullen moeten veroveren.

Een wereld zonder kernwapens is tevens een spiegel: zijn we als mensheid in staat immorele wapens die geen onderscheid kunnen maken tussen burger en militair en daardoor in strijd zijn met het internationaal recht, voorgoed te elimineren? De belofte daartoe is reeds in 1968 neergelegd in het NPV.

De auteur is oud-hoofddocent natuurkunde en samenleving aan de Technische Universiteit Eindhoven.