Op het eerste gezicht lijkt de Boekenweek vooral bedoeld om een hoog ideaal te stimuleren: meer mensen aan het lezen krijgen. De organiserende stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek (CPNB) zegt het voorzichtiger: het gaat erom de positie van het algemene boek in de samenleving steviger te verankeren. Maar volgens hoogleraar Lisa Kuitert van de Universiteit van Amsterdam heeft de Boekenweek vooral een commercieel doel. Net als Valentijnsdag. „De Boekenweek is ingesteld door boekhandels en uitgeverijen. Het belang van de week is voor de boekensector heel groot. Tijdens deze tien dagen in het voorjaar moet het gebeuren voor de boekenverkoop.”Die extra stimulans tijdens de Boekenweek lijkt nodig ook, want uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat boekhandels getroffen worden door de economische crisis. De omzet daalde gemiddeld in 2008 met 6,5 procent ten opzichte van 2007.

De toekomst ziet er al evenmin rooskleurig uit. Volgens de Stichting Marktonderzoek Boekenvak (SMB) is de huidige economische situatie voor 45 procent van de kopers aanleiding om minder geld aan boeken te besteden. Veel mensen (60 procent) vinden de prijs van boeken tamelijk tot erg hoog.

Toch nuanceert Joop van Dalen van SMB de sombere cijfers van het CBS. „Uit onderzoek van GfK Benelux Marketing Services blijkt dat de omzet van de boekhandel vorig jaar wel degelijk is gestegen. Het CBS neemt in zijn berekeningen ook de verkoop van non-books (zoals tijdschriften en kantoorbenodigdheden) mee, en die zijn kennelijk harder onderuitgegaan dan de boeken.”

Volgens Kuitert kan de organisatie van de Boekenweek de extra verkoop behoorlijk stimuleren met de keuze van een populair thema en een populaire schrijver. Het thema ”dood” uit 2003 deed het niet zo goed, het thema ”geschiedenis” uit 2005 wél. Ook de schrijverskeuze is bepalend voor het commerciële succes. Kuitert: „De schrijver van het Boekenweekgeschenk wordt uitgekozen op basis van de verwachte aantrekkingskracht op het publiek. Daarbij moet de schrijver van het geschenk wel een bepaalde status hebben verdiend in de literaire wereld.”

Het thema van dit jaar, dieren in de literatuur, moet zich nog bewijzen. Tim Krabbé, de schrijver van het Boekenweekgeschenk, is echter qua acceptatie als schrijver „op het randje”, denkt Kuitert. „Hij geldt voor velen als een auteur van literaire thrillers, een genre dat door de literaire kritiek niet als literatuur wordt gezien.”

Maar dat laatste is misschien juist een stimulans voor het brede publiek, dat in het algemeen liever thrillers leest dan hoog-literaire romans. In elk geval hebben de boekhandels ingezet op hoge verkoopcijfers tijdens de Boekenweek: de oplage van het Boekenweekgeschenk volgt de recessie niet, maar is zelfs nog hoger dan vorig jaar. Niet minder dan 968.000 exemplaren hopen de boekhandels gratis aan hun klanten te slijten.

Traditiegetrouw heeft de christelijke boekhandel een eigen alternatief voor het Boekenweekgeschenk en een eigen variant op het algemene thema. In plaats van het motto ”Tjielp tjielp. De literaire zoo” is hier gekozen voor ”Ieder vogeltje… de veelstemmige schepping”. De auteur van het actieboek is dit jaar de Amerikaanse schrijfster Elizabeth Musser.

Kuitert: „Het idee van een Boekenweek is overgenomen uit onder meer Italië. Onder het regime van Mussolini is het verschijnsel in de twintiger jaren ingesteld. De fascistische leider vond dat boeken goed in staat zijn om propaganda en beschaving over te brengen. In 1930 werd dit in Nederland de Boekendag, wat al snel de Boekenweek werd.”