Eerder stelde filosoof Hans Dooremalen in een artikel in NRC Handelsblad van 20 december 2008 dat het geloof in het bovennatuurlijke meer kwaad dan goed doet. Hij spreekt over een glijdende schaal van onschuldig geloof naar een ongefundeerde overtuiging dat het bovennatuurlijke bestaat, totdat je op basis daarvan in het extreme geval moet zeggen „onze god is het beste en daarom moeten alle andere mensen dood.”Het onderwerp religie is een aangelegen punt in onze multiculturele samenleving. Een uitspraak waarbij de geloofsovertuiging van een substantieel deel van de bevolking en de Nederlandse regering als gevaarlijk wordt afgeschilderd, verdient dan ook een zorgvuldige onderbouwing.

Genoemde auteurs illustreren hun stelling met voorbeelden als de kruistochten, moslimterreur en president Bush. Maar daarbij gaan zij te gemakkelijk voorbij aan tegenvoorbeelden die het oordeel eerder onbeslist laten. Wat bijvoorbeeld te denken van de miljoenen slachtoffers onder Pol Pot in Cambodja of onder Stalin in de Goelagarchipel?

Als het al mogelijk is om een indicatie te krijgen van de effecten van het geloof in God, kunnen wij wellicht beter naar wetenschappelijke onderzoeksresultaten kijken. Vanuit mijn eigen discipline, de economische wetenschap, zijn er verschillende onderzoeken die een veel complexer beeld geven van de relatie tussen religie en samenleving. Een voorbeeld is het onderzoek van Robert Barro naar democratie in de Journal of Political Economy. Zijn panelstudie voor honderd landen laat geen verband tussen electorale rechten en burgerlijke vrijheid enerzijds en verschillende religies anderzijds zien.

Daarop zijn evenwel twee uitzonderingen: de islam en het atheïsme. Beide dragen significant negatief bij aan democratie. De islam noemen Manuel en Dooremalen ook, maar dat het atheïsme democratie belemmert, is strijdig met hun stelling. Als wij landen als Rusland en China in ogenschouw nemen, is het evenwel heel aannemelijk. Ervan uitgaande dat Dooremalen en Manuel denken dat democratie de vrede bevordert, levert dit een eerste wetenschappelijk onderbouwde contra-indicatie, tegenaanwijzingen, van hun stelling dat geloof tot geweld leidt. Overigens indiceren deze onderzoeks-resultaten ook dat religie niet over één kam te scheren is. Het komt er dus juist op aan om onderscheid te maken.

Gezondheid

Bovengenoemde onderzoeksbevinding heeft betrekking op macro-onderzoek. Maar ook in micro-onderzoek zijn er contra-indicaties dat geloof in God tot meer kwaad dan goed leidt. Zo stelt Laurence Iannaccone, een expert op het gebied van onderzoek van de invloed van religie, in een artikel in de Journal of Economic Literature dat er een aanzienlijke hoeveelheid wetenschappelijke literatuur bestaat die aantoont dat religie positief samenhangt met mentale gezondheid en levensgenot en tot minder stress leidt.

Richard Layard (zelf een atheïst) presenteert in zijn Lionel Robins Lecture in 2002 een overzichtstabel van de literatuur naar de factoren die menselijk geluk beïnvloeden. Daaruit blijkt dat het geloof in God een stijging van het geluk bewerkstelligt die twee keer zo groot is als een stijging van het gezinsinkomen met 50 procent.

Alhoewel ik geen onderzoek ken dat een causaal verband legt tussen levensgeluk en geweld, acht ik het onwaarschijnlijk dat gelukkiger mensen tot meer geweld geneigd zijn. Wel is er veel onderzoek dat aantoont dat religie leidt tot minder criminaliteit, drugsgebruik en alcoholverslaving. Dat zijn zaken waarvan wij weten dat zij nauw gelieerd zijn met (zinloos) geweld.

Complexer

Ook onderzoek van mijn eigen onderzoeksgroep indiceert dat de relatie tussen religie en samenleving veel complexer is dan uit de visie van Manuel en Dooremalen spreekt. In recent onderzoek van mijn medewerkster Corrie Mazereeuw naar maatschappelijk verantwoord ondernemen vindt zij dat gelovige managers actiever zijn in het steunen van sociale projecten in binnen- en buitenland, maar dat andere groepen managers gelijke kansen van vrouwen meer bevorderen. Voor maatschappelijk verantwoord ondernemen als geheel vindt zij geen significant verband met religie. Dit laatste stemt overeen met andere bevindingen in de wetenschappelijke literatuur op dit gebied.

Het is belangrijk dat dit soort gegevens, die aanleiding geven tot een meer genuanceerde visie op religie, ook een ruime plaats krijgen in het publieke debat. Dat leidt niet alleen tot meer tolerantie en wederzijds begrip, maar doet ook de wetenschappelijke kennis meer recht.

De auteur is hoogleraar economie, onderneming en ethiek aan de Universiteit van Tilburg. Reageren aan scribent?goedbekeken@refdag.nl.