NRC Handelsblad bijvoorbeeld besteedde heel veel aandacht aan het sterven en de begrafenis van de vorige paus. In de boekhandel worden boeken over religie grif verkocht, denk maar aan de bestseller van Jan Siebelink. In kranten wordt veel meer dan voorheen aandacht besteed aan kerk, religie, zingeving, Bijbel, christendom, islam etc. Uit onderzoek blijkt bovendien dat veel mensen religieuze rituelen -zoals bidden- (steeds meer) van belang (lijken te) vinden. Bovendien is de islam de laatste jaren meer zichtbaar geworden in de samenleving. En in de boekhandel zijn heel wat boeken te vinden over religie.Onlangs werd in een WRR-rapport, ”Geloven in het publieke domein”, uitvoerig op deze ontwikkeling ingegaan. Ook in rapporten van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) staan tegenwoordig soms allerlei vriendelijke dingen over kerk en godsdienst. Het blijkt dat godsdienstige mensen bijvoorbeeld veel meer aan vrijwilligerswerk doen dan niet-godsdienstige mensen.

Zingeving
Godsdienst lijkt terug van weggeweest. Velen hebben inmiddels de bekende secularisatiethese, de gedachte dat in een moderne samenleving de godsdienst ten slotte verdwijnt, naar de prullenbak verwezen. Het is echter maar de vraag hoe we deze ontwikkeling moeten beoordelen. Van een opvallende terugkeer naar een godsdienst als omvattende claim op het hele leven is geen sprake. Hooguit kan gezegd worden dat mensen meer aandacht lijken te hebben voor vragen rond zingeving. Waarvoor leeft een mens eigenlijk? Het platte materialistische en evolutionistische antwoord dat ten diepste neerkomt op eten, drinken en vrolijk zijn kan veel mensen niet bevredigen.

En terecht, want elk mens is ten diepste een religieus wezen en elk mens heeft een onmiskenbare drang naar antwoorden op de zinvraag van het leven. Het bevredigt niet om te zeggen dat daar geen antwoord op is of dat ieder het doel van zijn leven zelf maar moet uitvinden. Religie probeert dergelijke antwoorden te geven en het verbaast dus niet dat daar in onze tijd, met heel veel problemen en vragen, weer meer aandacht voor is.

Maar die opleving is nog wel iets anders dan terugkeer naar godsdienst in traditionele en Bijbelse zin. Daar is op geen stukken na iets van te merken. De kerken worden nog steeds niet voller. De moskeeën trouwens ook niet. Hooguit komt er af en toe eentje bij. De grote meerderheid van de islamieten in Nederland is geseculariseerd. En die ontwikkeling zet zich gewoon door.

Paniekerigheid
Ondertussen zit seculier Nederland, naar eigen zeggen, met een probleem. Soms lijkt het wel of men bang is voor iets. In de discussie over embryoselectie, ongeveer een halfjaar geleden, was de reactie van iemand als Elsbeth Etty, overtuigd atheïst en columnist bij NRC, ronduit gênant. Ze creëerde een beeld van christelijk Nederland dat werkelijk kant nog wal raakte. Alsof door de deelname van de ChristenUnie in het kabinet binnenkort abortus, euthanasie, homohuwelijk, zondagsopenstelling van winkels etc. allemaal verleden tijd zouden zijn. Dat zou natuurlijk te wensen zijn, maar iedereen weet en begrijpt dat daar op dit moment geen enkel zicht op is. In de verste verte niet. Allemaal opgeblazen paniekerigheid van seculier Nederland dus. In het boekje ”Opium van het volk” van de socioloog Dick Pels, die inmiddels een hele stichting heeft opgericht om zich bezig te kunnen houden met dergelijke vragen, vinden we dit verschijnsel terug.

Op de achterflap van ”Opium van het volk” staat: „Religie is de meest intensieve vorm van gemeenschapsbinding, maar het collectivistisch karakter van religies staat haaks op de individualistische waarden die kenmerkend zijn voor de democratie. Een botsing is onvermijdelijk. Pels stelt dat de religiekritiek ’gekaapt’ is door de rechtse politieke krachten en pleit voor een nieuwe vorm van kritiek op de godsdienst.” Botsingen, onvermijdelijkheid, teloorgang van waarden etc. Het is niet gering waartoe religie in de visie van Pels allemaal kan leiden: „Religie leidt tot (…) passiviteit, determinisme en fanatisme.”

En dat de Vereniging voor Gereformeerd Schoolonderwijs (VGS) een nota schrijft waarin klip-en-klaar stelling wordt genomen tegen „de dwangmatige homoseksualisering van de samenleving” is volgens Pels zo ernstig dat hiermee de grondslagen van de democratische rechtsstaat worden aangetast. De islam, het orthodoxe christendom en eigenlijk de hele religie die wat meer wil zijn dan private zingeving, is voor Pels zo bedreigend dat hij serieus pleit voor een beschavingsoffensief. Het lijkt wel alsof seculiere mensen het angstzweet (voor de ChristenUnie?) keer op keer uitbreekt.

Lakmoesproef
Hoe ziet dat beschavingsoffensief van Pels eruit? Positieve individualisering, keuzevrijheid en persoonlijke autonomie zijn belangrijke speerpunten. „De ’homoseksualisering’ is net als de feminisering een kenmerk van een lakmoesproef voor de open, pluriforme en democratische beschaving.” Op het eind van zijn betoog wijst Pels dan op artikel 23 van de Grondwet (dat de vrijheid van onderwijs regelt) dat volgens hem nodig aangepast moet worden. „Kinderen zijn niet alleen van hun ouders, maar ook van zichzelf en van de samenleving.” En de overheid en de samenleving zullen kinderen uit godsdienstige kringen wel leren wat er allemaal in onze geïndividualiseerde verbanden te halen is.

Smalende godslastering (een ander ”hobby horse” van seculier Nederland) moet, in naam van de vrijheid van meningsuiting, ook uit het Wetboek van Strafrecht en het verbod op het opzettelijk beledigen van een bevolkingsgroep moet eveneens afgeschaft.

Pels formuleert tien vrijzinnige geboden en heeft de illusie dat daarmee de samenleving is gediend. Wat uiteindelijk resulteert is een individualistische dwangbuis waarin we „bijvoorbeeld geen tolerantie willen opbrengen voor intolerante opvattingen en praktijken.” Heel concreet denkt Pels dan aan voor hem ’trieste’ zaken als het eventueel ontslaan van homoseksuele leraren „als die een relatie aangaan.”

Zijn boekje laat duidelijk zien waar de intolerantie van de toleranten uiteindelijk uitkomt: bij de dictatuur van het liberale denken. Dat is het beschavingsoffensief dat Pels ons voorhoudt.

Geen fijn perspectief overigens. Want dat de sterrencultuur (van Britney Spears, Madonna c.s.) „net zo betekenisvol kan zijn als de traditionele religieuze ervaringen” lijkt me een bewering die door harde feiten kan worden weerlegd. Kortom, wat Pels ons voortovert is, met de woorden van Ger Groot onlangs in NRC, niet meer dan een schotschrift waar een mens niet veel wijzer van zal worden.

Sharia
Ten slotte nog dit. Wat zou het een zegen zijn als mensen als Pels zich eens werkelijk in de religie zouden verdiepen. Dan schrijven we niet meer dat McGrath een liberale theoloog is en dat moslimvrouwen helemaal geen sluier hoeven te dragen omdat dit niet in de Koran staat. Dat laatste is namelijk helemaal niet relevant. Het gedrag van moslims wordt bepaald door de sharia, maar dat is tot Pels nog niet doorgedrongen.

Kortom, wie wat wil weten over religie en politiek in seculier Nederland kan beter een ander boek raadplegen. Misschien zou hij in het Calvijnjaar eens boek 4 hoofdstuk 20 van de ”Institutie”kunnen lezen. Daarin staan echt verstandige dingen, ook voor de wereld anno 2009.

N.a.v. ”Opium van het volk. Over religie en politiek in seculier Nederland”, door Dick Pels; uitg. Thieme, Apeldoorn, 2008; ISBN 978 90 2343 588 4; 181 pag.; € 14,90.