De premier, die een onderzoek tot nu toe van de hand wees, ging dit weekend overstag. Hij gaf hiermee toe aan de toenemende roep om een onderzoek in politiek Den Haag. Niet alleen de oppositie wilde dat, maar ook de VVD en coalitiegenoot ChristenUnie dreigden voor een onderzoek te zullen stemmen.Met zijn besluit om de oud–president van de Hoge Raad, Willibrord Davids, te vragen een „zware” commissie in het leven te roepen, trok de premier het initiatief naar zich toe. De coalitiepartijen CDA, PvdA en ChristenUnie zijn blij met zijn besluit. Maar ze willen dinsdag wel een debat over de commissie.

Bijna de voltallige oppositie wijst het voorstel van de hand en blijft erbij dat de Tweede Kamer zelf een parlementaire enquête moet instellen. „Het kan niet zo zijn dat het onderwerp van een onderzoek ook de opdrachtgever is”, zei GroenLinks–fractievoorzitter Halsema.

De PvdA in de Eerste Kamer lijkt zich wel in het voorstel van Balkenende te kunnen vinden, maar de partij behoudt zich wel het recht voor om alsnog verder onderzoek in te stellen.

De commissie van Davids krijgt volgens Balkenende toegang tot alle geheime documenten, ook de stukken van de ministerraad in maart 2003 toen het besluit werd genomen. Zij kan echter geen mensen onder ede horen, zoals een parlementaire enquêtecommissie dat wel kan. Daar staat tegenover dat een parlementaire enquêtecommissie medewerking van het kabinet nodig heeft om inzage te krijgen in documenten die staatsgeheimen bevatten.

Als de commissie mag rapporteren uit geheime stukken, dan zullen die niet openbaar worden. Wel zal een speciale commissie van de Tweede Kamer inzage krijgen. De Eerste Kamer heeft niet zo’n commissie van inlichtingen– en veiligheidsdiensten.

De premier houdt vol dat er indertijd een zuivere en integere afweging is gemaakt en dat er niets te verbergen valt. Hij wil echter af van de „dynamiek” die is ontstaan in de beeldvorming over dit onderwerp naar aanleiding van publicaties in de media, die de afgelopen tijd wekelijks opdoken.

De senaat werkt aan vervolgvragen, nadat zij in december antwoord had gekregen op meer dan honderd vragen. Ook de Tweede Kamer heeft onlangs weer tientallen vragen gesteld. De antwoorden op die vragen lagen maandag al klaar op de ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie. Maar volgens Balkenende is het nu aan de commissie om die vragen te beantwoorden.

De SP, PVV en de SGP verwerpen die route. „De grondwettelijke inlichtingenplicht van de regering kan niet worden geparkeerd bij een externe commissie”, stelde de SGP.