Meer uitgeven en tegelijk je opmaken voor bezuinigingen, luidt het devies. Het klinkt tegenstrijdig, het schetst het dilemma in deze barre tijden.De opeenvolgende prognoses illustreren hoe sterk en hoe snel de economische situatie is verslechterd. Neem de cijfers voor Nederland. In september, op Prinsjesdag, schatte het Centraal Planbureau voor 2009 een expansie van 1,25 procent. In november hield de Europese Commissie het op 0,4 procent. Begin december corrigeerde het CPB zijn raming tot min 0,75 procent. Deze week presenteerde Brussel een voorspelling van een krimp van zelfs 2 procent. In vier maanden een neerwaartse aanpassing van de vooruitzichten van 3,25 procentpunt; als dat niet ongekend mag heten.

De diepe recessie vraagt om actie van de regeringen. Zij ontwikkelen programma’s, met daarin publieke investeringen en fiscale maatregelen, om de conjunctuur te helpen de weg naar boven te hervinden. De Europese Commissie inventariseerde de voorgenomen inspanningen en bracht ze eind november als een gecoördineerd pakket van 200 miljard euro naar buiten. De bedoeling is dat de 27 lidstaten 1,5 procent van het gezamenlijk bruto binnenlands product (bbp) besteden.

Nederland doet het tot dusver zuinigjes aan, anders dan de buren. Duitsland kondigde kortgeleden een aanvullende impuls aan van zo’n 50 miljard euro. De druk vanuit de EU op Den Haag zal toenemen om eveneens de inzet te vergroten. Minister Bos beaamde dat afgelopen dinsdag, toen hij overleg had gevoerd met zijn collega’s uit de Unie.

Alarmerend

De plannen kosten geld, heel veel geld, en dat betekent dat de begrotingstekorten omhoog schieten. Die lijden toch al onder de terugslag in de bedrijvigheid, in de vorm van lagere belastingopbrengsten. Daar komen de extra uitgaven in het kader van de expansieve aanpak bovenop.

Het beeld dat de Europese Commissie in dit verband voorschotelt, is alarmerend. Ierland spant de kroon. Het werd vaak aangeduid als de Keltische tijger, met in 2007 nog een groei van 6 procent. Nu slaat de recessie er genadeloos toe. Voor dit jaar ligt een budgettair deficit van maar liefst 11 procent van het bbp in het verschiet. Inmiddels circuleert een wrang grapje: Wat is het verschil tussen Ireland en Iceland? Antwoord: één letter en ongeveer zes maanden, met verwijzing naar de ineenstorting van de economie en het financiële stelsel in laatstgenoemde natie, afgelopen oktober.

Maar ook elders gaat het niet goed. In het Verenigd Koninkrijk reikt het tekort in 2009 tot 8,8 procent, in Spanje tot 6,2 procent, in Frankrijk tot 5,4 procent. In Duitsland klimt het in 2010 naar 4,2 procent. Daarbij steekt Nederland met dan naar verwachting een negatief saldo van 2,7 procent gunstig af.

Een nieuw probleem tekent zich dus af: overheidsfinanciën die in het ongerede raken en de noodzaak van ombuigingen om dat te repareren. We zijn binnen de eurozone terug bij af. De disciplinerende werking van de monetaire integratie en van het daarbij behorende groei- en stabiliteitspact lijkt weggevaagd.

Volgens de voorschriften mag het tekort, en dat om het vertrouwen in de eenheidsmunt te bevorderen, niet stijgen boven de 3 procent. Bij het doorbreken van die limiet start de EU een procedure die moet resulteren in een correctie. Het voortduren van de overtreding kan in uiterste instantie leiden tot een boete. Alleen in uitzonderlijke omstandigheden, zoals nu, is enige souplesse mogelijk, zo bepalen de herziene afspraken uit 2005. Maar ook de marges die je zou kunnen aanhouden met het oog op die soepelheid, dreigen ver te worden overschreden.

Er klonken de voorbije dagen de nodige waarschuwingen. Van de zijde van Trichet, president van de ECB, bijvoorbeeld: „Stimulering is nodig. We moeten alle manoeuvreerruimte binnen het pact gebruiken, maar niet meer dan dat.” Van Juncker, de Luxemburgse premier die de eurogroep voorzit: „We hebben behoefte aan een exitstrategie, voor een uitweg uit de uitdijende tekorten en schulden.” Bos op zijn beurt verklaarde: „We dienen niet alleen na te denken over de manier waarop we de economie aanjagen, maar ook over hoe we de rekening betalen.” Huidig EU-voorzitter Tsjechië dringt aan op een gecoördineerde strategie om de huishoudboekjes straks op orde te brengen.

Heet hangijzer

De begrotingsregels zullen in de nabije toekomst een heet hangijzer zijn binnen de EU. Zij zorgden in het verleden al vaker voor heftige discussie tussen de rekkelijken en de preciezen. Enerzijds zijn er landen als Frankrijk en Italië die het niet zo nauw nemen met de verplichtingen op dit terrein. Zij staan in het debat traditioneel tegenover onder andere Duitsland en Nederland.

Ondertussen zien we dat de verschillen tussen de eurolanden in de rente die zij moeten bieden om te lenen op de kapitaalmarkt oplopen. Dat geeft aan dat vermogensverschaffers de ene lidstaat meer vertrouwen om in de toekomst aan de aflossingsverplichtingen te kunnen voldoen, dan de andere. Ratingbureaus hebben de kredietwaardigheid van Griekenland en Spanje recent naar beneden aangepast. Dit alles duidt op het gevaar van spanningen binnen de eurozone. Een ontsporing van de overheidsfinanciën zal het risico op dit punt verder vergroten.