In 2007 was het huis te klein toen het tv-programma Zembla liet zien dat Nederlandse banken en pensioenfondsen investeerden in bedrijven die clusterbommen maken en wapens leveren aan dictatoriale regimes. Burgers spraken er massaal schande van, duizenden bankrekeninghouders stapten over naar banken die niet betrokken waren bij dergelijke praktijken.Ruim een jaar later kunnen we vaststellen dat zowel pensioenfondsen als banken gevoelig zijn gebleken voor de kritiek vanuit de samenleving. Pensioenfondsen ABP en PGCM (nu: Zorg en Welzijn) en ABN AMRO, Fortis en Rabobank zeggen niet meer te zullen beleggen in producenten van clusterbommen.

Inmiddels weten we dat banken met het spaargeld van klanten veel meer schadelijke activiteiten financieren, vooral in ontwikkelingslanden en opkomende markten. Zo hebben investeringen in de olie-industrie in Nigeria geleid tot onnoemelijk veel schade aan lokale gemeenschappen en het milieu. De voortdurende grootschalige investeringen in fossiele brandstoffen dragen ook bepaald niet bij aan de broodnodige vermindering van de CO2-uitstoot.

Op grote schaal worden arbeidsrechten geschonden, onder meer in de opkomende markt China. Door de lobby van Europese en Nederlandse bedrijven werd in China een nieuwe arbeidswet zo afgezwakt dat de belangrijkste verbeteringen voor de rechten van -vooral tijdelijke- werknemers eruit werden gehaald.

Schimmig
Internationale bedrijven ontlopen in ontwikkelingslanden moedwillig 160 miljard dollar aan belasting. Dat is anderhalf keer het mondiale budget voor ontwikkelingshulp en vier keer meer dan wat nodig is om de VN-millenniumdoelen voor halvering van de armoede te realiseren.

Inmiddels scheert ons financiële stelsel al maanden langs de rand van de afgrond door een onverantwoordelijk beleid en een gebrek aan transparantie van de banksector. De kredietverstrekking van banken is schimmig en onnavolgbaar geworden, waardoor banken in toenemende mate financieel én maatschappelijk onverantwoordelijke financiële transacties verrichten. Aandeelhouders, maar vooral topbestuurders wisten hier jarenlang van te profiteren.

In een reactie op de kredietscrisis willen sommigen niet verder gaan dan de brand blussen: zorgen dat de situatie zo snel mogelijk weer wordt zoals zij was. Maar er gaan ook veel stemmen op die de kredietcrisis als hét moment zien om structurele veranderingen in het mondiale financieel-economische systeem aan te brengen. Wij steunen die oproep.

De banksector dient duurzaam, sociaal, maatschappelijk verantwoord te worden en een bijdrage te leveren aan de oplossing van de grote problemen van onze tijd (klimaatverandering, voedselcrisis, energiecrisis) in plaats van deze te voeden. Kortom: banken dienen fatsoenlijk te opereren, met speciale aandacht voor mens en omgeving, in plaats van de in recente jaren gebruikelijke focus op bonussen en aandeelhouders.

Onderwerpen zoals mensenrechten, ontwikkeling en klimaatverandering zijn niet slechts luxeonderwerpen voor goede tijden. De grote crisissen van onze tijd dienen met spoed en in onderlinge samenhang aangepakt te worden.

Zonne-energie
Met een ethisch financieel beleid kunnen foute investeringen zoals die in clustermunitie en milieuverwoesting worden voorkomen, terwijl er mogelijkheden te over zijn voor fatsoenlijk bankbeleid. Het tv-programma Tegenlicht kwam in oktober met overtuigende mogelijkheden voor een economie die goeddeels draait op zonne-energie. Duitsland is hiermee al bezig en loopt ver voor op Nederland. Investeer meer in technieken die de voedselproductie in met name ontwikkelingslanden op verantwoorde wijze laat toenemen. Zorg dat windmolenparken van de grond komen. Vergroot inspanningen voor microkredieten in ontwikkelingslanden.

De burger is door de recente gebeurtenissen onzeker geworden. Maar ook kritischer, mede naar aanleiding van de grote impact van de Zembla-uitzendingen en bijvoorbeeld Al Gores film ”An Inconvenient Truth”. De consument heeft in toenemende mate behoefte om positie te kiezen en invloed uit te oefenen.

Mensen zijn terecht bezorgd of hun pensioen en spaargeld nog wel veilig zijn. Maar steeds meer mensen willen ook inzicht in wat banken met hun geld doen. Daarom is een fatsoenering van de financiële sector hard nodig. Uit de reactie op de clustermunitieaffaire blijkt dat publieke druk effectief is om het beleid van banken te beïnvloeden.

De meeste Nederlandse banken hebben de afgelopen jaren al beleid ontwikkeld om duurzaamheid en mensenrechten mee te wegen in hun financieringsbeslissingen. Maar er moet nog veel meer gebeuren, blijkt uit onderzoek dat wij hebben laten verrichten. Wij roepen banken ertoe op ernst te maken met ethisch beleid, en tegelijk vragen we consumenten de druk op banken op te voeren om het niet bij woorden te laten.

De auteur is directeur van Oxfam Novib.