Rondom het onderwijs zijn twee beroepsgroepen actief: onderwijskundigen en leraren. Het verschil tussen deze groepen valt te typeren met de twee woorden kennen en handelen. Leraren handelen. Ze zorgen dat kinderen les krijgen. Onderwijskundigen ontwikkelen kennis. Ze doen dat door middel van onderzoek. Aan de hand daarvan geven zij adviezen.Vaak klagen leraren over ’deskundigen’ die niet weten wat het is om voor de klas te staan. Onderwijskundigen, op hun beurt, hebben als taak het onderwijs te verbeteren. Zij hebben dus nogal eens wat op leraren aan te merken. Zo hebben we een structuur geschapen waarbij er naast de beroepsgroep die handelt ook een beroepsgroep bestaat die aangeeft hoe leraren horen te handelen, terwijl deze zelf niet handelt.

Hoe ongewenst deze scheiding is, wordt duidelijk uit een vergelijking met de medische wetenschap. Een dokter ziet meteen het verschil tussen de mazelen en de rode hond. Deze diagnostische kennis wordt onder andere verworven door met patiënten bezig te zijn. In de klinische praktijk ziet de dokter (in opleiding) de symptomen in levenden lijve voorbijkomen.

Klinische blik
Om onderzoeker in de medische wetenschap te worden, moeten kandidaten een flink aantal patiënten gezien hebben. Gedurende hun wetenschappelijke carrière blijven zij actief in de patiëntenzorg. Medisch onderzoek, waarbij diagnostische kennis niet op een of andere manier wordt ingeschakeld, is ondenkbaar. De kennis die medische onderzoekers ontwikkelen door patiënten te behandelen, versterkt dus de kennis die zij door onderzoek ontwikkelen en andersom.

Ook leraren hebben een ’klinische blik’ die zij hebben ontwikkeld door met leerlingen om te gaan. De meeste leraren hebben een moeilijke start, maar vaak gaat het na verloop van tijd een stuk beter. Leraren hebben dan beter geleerd hoe ze naar leerlingen moeten kijken. Ze hebben een gevoel ontwikkeld voor hoe ze zichzelf moeten opstellen. Die kennis, die door handelen is verworven, is van groot belang om kwalitatief hoogwaardig onderwijs te kunnen realiseren.

Onderwijskundigen gaan niet met leerlingen om en leren dus ook niet hoe ze naar leerlingen moeten kijken. Zónder die geoefende blik van leraren doen ze onderzoek. Leerlingen zijn vrijwel afwezig tijdens dit proces van kennisconstructie. Dat dit tot inzichten leidt die de praktijk op het verkeerde been zetten is niet zo verwonderlijk, want hóé wetenschappelijk een onderzoek ook moge zijn, een onderzoeker neemt toch altijd zijn eigen referentiekader mee.

Er zijn dus goede argumenten waarom de scheiding tussen kennen en handelen ook vanuit wetenschappelijk oogpunt ongewenst is. Onderwijskundigen, inclusief onderwijsonderzoekers, zouden dus ook leraar moeten zijn.

Hiërarchie
Het belang van handelen wordt in de medische wetenschap tot op het hoogste niveau erkend. Wie het niet meer weet, kan hogerop gaan. Hoogleraren houden zich bezig met de moeilijkste gevallen. In de onderwijskunde ligt dat anders. Bij probleemgevallen kunnen docenten zich niet wenden tot een hoogleraar. Zelfs voor een bevoegdheid als opleider van leraren is ervaring als leraar niet nodig. Handelen in het klaslokaal staat onderaan in de hiërarchie.

In het klaslokaal bevindt zich echter het hart van het onderwijs. Dat de lage staat van lesgeven desastreus is voor de kwaliteit van onderwijs, behoeft geen betoog. Ook de gevolgen voor de status van leraren laten zich raden. Weliswaar wordt het belang van autonomie van de professional wel onderkend, maar als er een rapport verschijnt dat zegt dat leraren iets fout doen, herstelt zich de oude hiërarchie tussen kennen en handelen onmiddellijk.

Kennis en handelen moeten dus in het onderwijs met elkaar worden verbonden, evenals dat in de medische wetenschap gebeurt. Naar mijn mening schreeuwt het onderwijs hierom. Waarom heeft die verandering niet al lang plaatsgevonden? Ik kan daarvoor maar één reden bedenken. Leraren hebben onderwijskundigen, die zeggen wat er moet veranderen. Maar wie zal de onderwijskunde veranderen?

De auteur is oprichter van Open Doors Education, een organisatie die zich inzet voor de verbinding tussen kennen en handelen in het onderwijs en in onderwijsonderzoek.