”Verborgen wereld aan de werf. Utrechtse werfkelders gerestaureerd”
Auteur: Tarq Hoekstra e.a.
Uitgeverij: Matrijs, Utrecht, 2002
ISBN 90 5345 187 0
Pagina’s: 60
Prijs: €12,95. De handelaren die rond 1200 langs de Utrechtse grachten woonden, groeven tunnels vanuit hun huizen onder de weg door naar de waterkant. Zodoende konden ze hun waren gemakkelijk verschepen. In de loop van de tijd maakten de kooplieden de tunnels steeds breder. Zo ontstonden zogenoemde werfkelders.

Aan het eind van de vorige eeuw waren veel van die kelders gaan lekken. De gemeente Utrecht startte een project om ze waterdicht te maken. Dit jaar was de klus geklaard. „Het slot van het project is een goede aanleiding om een boekje uit te geven. U leest over de ontstaansgeschiedenis van de werfkelders, de resultaten van een bouwhistorisch onderzoek tijdens de herstelwerkzaamheden en het verhaal van de uitvoering van het project. Het grootste deel van het boekje is besteed aan foto’s. Deze foto’s laten u zien voor welke doeleinden de kelders op dit moment gebruikt worden.” Zo begint het boekje ”Verborgen wereld aan de werf. Utrechtse werfkelders gerestaureerd”, dat de Dienst Stadsbeheer van de gemeente Utrecht onlangs publiceerde.

Vooral het hoofdstuk over de geschiedenis van de werfkelders is erg interessant. Wist u bijvoorbeeld dat de openbare weg over de particuliere percelen van de handelaren liep? En dat de gewelven van de kelders vlak onder het wegdek lagen?

De schrijver legt vervolgens uit hoe het komt dat veel werfkelders zijn gaan lekken. „Een aantal is in de loop van de geschiedenis in de richting van de gracht verlengd. Dat gebeurde door een stuk gewelf ’koud’ tegen de oude kelder aan te metselen. Doordat de bakstenen door de eeuwen heen kleiner werden gebakken, paste het steenformaat van het oude en het nieuwe deel niet bij elkaar. Bovendien had het oude deel zich al ’gezet’, terwijl het nieuwe stuk nog een eindje de grond indrukte. Dit heeft vaak op de aanhechtingslijnen voor scheuren en lekkage gezorgd. Verder is baksteen, en zeker de middeleeuwse kloostermop, poreus. Het regenwater dat door de bestrating heen kwam, kon zo de kelders in komen. Dat was natuurlijk schadelijk voor de daar opgeslagen waren.”

Reclame
In het hoofdstuk ”Herstel en waterdicht maken” gaat de gemeente Utrecht vervolgens nader in op de reparatiewerkzaamheden. Dit gedeelte is best interessant, maar verzandt soms een beetje in details en reclame. Bovendien is het nogal ambtelijk geschreven. Vooral het veelvuldig gebruik van de passieve vorm belemmert op een gegeven moment de betrokkenheid. Daarbij komt dat de lezers die niet in Utrecht wonen, vast niet zo geïnteresseerd zijn in de precieze omleidingsroutes, de overlast voor de winkeliers en de goede samenwerking tussen de verschillende partijen. Gelukkig is het hoofdstuk niet al te lang en wordt het -net als het vorige- rijk geïllustreerd.

Het boek besluit met een prachtige fotoreportage over ”wonen, uitgaan, kunst, werken en bewaren” in de Utrechts werfkelders. Talloze beelden tonen de huidige bestemming van de vroegere opslagplaatsen. Leuk om een kijkje in andermans woning te nemen! Het is trouwens opvallend hoe verschillend de diverse ruimtes gebruikt worden: als kunstatelier, tandartspraktijk, theater, feestkelder, pottenbakkerij, school, internetbedrijf en ga zo maar door.

De korte bijschriften bevatten in veel gevallen citaten van de bewoners. Ze vinden de werfkelders „uniek, heerlijk rustig, koel in de zomer en warm in de winter.” Een van hen constateert dat er in de voorbijgegane eeuwen toch niet zo veel is veranderd: „Werken in een werfkelder is heerlijk. ’s Zomers staan de ramen open en komen de bootjes voorbij.”