De landbouwministers in de Europese Unie hebben eind vorige week een akkoord bereikt over verdere aanpassingen in het landbouwbeleid. De Europese Commissie wil het geen beleidshervorming noemen, maar een gezondheidscheck.De meest ingrijpende aanpassing betreft het zuivelbeleid. In de zuivel bestaat een quoteringssysteem: een melkveehouder mag niet meer produceren dan zijn melkquotum. Doet hij dat wel, dan moet er een hoge boete over het teveel worden betaald (superheffing). Al bij de hervorming van 2003 werd in het zogeheten Luxemburgakkoord besloten dat de quotering van de melkproductie in 2015 zal worden afgeschaft. Dat was en is nog steeds ver weg.

Wat de Europese Commissie en de ministers van Landbouw nu hebben besloten, is om alvast te anticiperen op dat moment door stapsgewijs jaarlijks de omvang van de melkquota te vergroten. Op die manier probeert men een geleidelijke overgang naar de situatie zonder melkquota te bewerken. Dit beleid wordt daarom wel aangeduid als een zachte landing.

Dit jaar werden de melkquota al met 2 procent verruimd. Vanaf 2009 komt er jaarlijks 1 procent extra quotum bij. Zo had de Commissie het zich voorgesteld en de ministers hebben dit grosso modo ook overgenomen.

Uitzonderingen
Er zijn alleen een paar uitzonderingen gemaakt. Nederland krijgt volgend jaar eenmalig 1,5 procent extra verruiming vanwege een correctie in de berekening van de hoeveelheid quota melk (vetcorrectie). En Italië krijgt de beloofde quota-uitbreiding als het ware al ’vooruitbetaald’. Italiaanse boeren mogen vanaf volgend jaar hun melkproductie direct al met 5 procent laten toenemen.

Minister Verburg is erg tevreden. Zij wilde graag extra quotum voor de Nederlandse melkveehouders en heeft dat ook binnengehaald. Bovendien is met het inslaan van deze weg de afschaffing van de quota op den duur welhaast onvermijdelijk, en dat wil Nederland juist ook.

Kunnen de melkveehouders nu ook zo tevreden zijn? Meer kunnen melken, zullen de boeren aantrekkelijk vinden. De quota worden door velen als beperkend ervaren en je kunt als boer beter gratis van de EU wat uitbreiding van je productierechten krijgen dan dat je ze voor veel geld van je buurman moet kopen. Dat is de mooie kant voor de landbouw, maar het is niet het hele verhaal.

Uit diverse verkennende studies die de Europese Commissie heeft laten uitvoeren (waarbij Wageningen Universiteit een prominente rol speelde), blijkt dat de melkproductie bij afschaffing van de quota in de EU als geheel met 5 tot 10 procent extra zal toenemen. Voor Nederland wordt een productie-uitbreiding van circa 20 procent mogelijk geacht.

De verwachte productietoename zal de melkprijs onder druk gaan zetten: er word een prijsdaling variërend van 5 tot 12 procent verondersteld. De marges geven de onzekerheden aan. Het is namelijk lastig om goed te voorspellen wat er precies zal gaan gebeuren.

Hand aan het stuur
Het sommetje is voor Nederland dan snel gemaakt. Stel dat de prijs met 8 procent daalt, maar de productie met 20 procent toeneemt. De inkomsten nemen dan met zo’n 12 procent toe. Dat is niet allemaal winst, want extra productie vraagt ook extra kosten.

Het algemene beeld lijkt dat het nieuwe zuivelbeleid zo bezien voor de Nederlandse sector positief zal uitpakken. Dat zal voor een aantal andere lidstaten naar alle waarschijnlijkheid anders zijn. Dit en de onzekerheden die er zijn of de boeren zich ook écht zo zullen gedragen als de rekenmodellen vertellen, zijn voor de ministers aanleiding de zaak tussentijds (voor 2010) te evalueren, om zo nodig de zaak te kunnen bijstellen. Ook dat is niet onverstandig want relatief kleine veranderingen in quota kunnen tot forse markteffecten (prijzen, export) leiden. Het is daarom goed om de hand voorlopig even aan het stuur te houden.

De auteur is universitair docent aan Wageningen Universiteit.