Het boek ”Ongeschreven tradities” is geschreven door Halime (1967), een dochter van een Nederlandse moeder en een Turkse vader. Haar vader komt in 1964 als gastarbeider naar Nederland en raakt verliefd op een Nederlands meisje. Hoewel iedereen in de omgeving haar laat vallen, kiest ze voor hem én de islam. Maar dan komt de eerdergenoemde afstand om de hoek kijken. De kloof blijkt groter dan gedacht en de aansluiting is voor de kinderen een probleem. Voor de Turkse kinderen zijn zij Nederlandse ongelovigen en voor de Nederlanders zijn ze ’maar’ tweederangsmensen, Turken.De vader heeft een afdoende methode om onzekerheid het hoofd te bieden; hij ontwikkelt zich tot dictator en chanteur. Hij kiest de weg van de Turkse regels en huwelijkt zijn dochter uit aan haar volle neef, die in Nederland komt wonen. Het huwelijk is een façade en voor beiden een verschrikking. Toch zullen ze het met elkaar moeten volhouden, want scheiden is een schande. De Turkse cultuur blijft Halime achtervolgen en haar hele leven staat in het licht van opgelegde tradities en regels. Uiteindelijk kiest ze voor de vrijheid; ze vlucht naar een opvanghuis. Met vallen en opstaan bereikt zij een zekere mate van zelfstandigheid.

Halime heeft een boeiend verhaal geschreven. De lezer krijgt inzicht in de beangstigende wereld van onvrijheid, eerwraak en rechteloze vrouwen. Intrigerend is het feit dat de hoofdpersoon een ketting van afhankelijkheden door haar leven heen rijgt. Ze biedt haar vader geen weerstand als die haar financieel uitbuit, zegt geen nee als ze met iemand moet trouwen die niet van haar houdt, begint een relatie buiten haar huwelijk om met iemand die haar op velerlei gebied misbruikt, en tot overmaat van verbazing sms’t ze er vervolgens op los met de man die haar gedurende één avond vleit. Sommige mensen zijn een kei in het maken van verkeerde keuzes. Vrijheid is het hoogste na te streven goed dat Halime kent. Wat dat betreft blijft ”Ongeschreven tradities” een horizontaal, haast oppervlakkig verhaal dat aan de andere kant toch ook weer boeit en verheldert.

Briefwisseling
De afstand tussen de Nederlandse José Buitendijk en de Turkse Çilay Özdemir lijkt veel minder groot te zijn. Ze hebben bij elkaar in de brugklas gezeten en vinden elkaar na jaren weer terug. Er ontstaat een levendige briefwisseling. Die briefwisseling is uitgegeven onder de titel: ”Zeeuwse babbelaars en Turks fruit”. Çilay staat dus voor het Turkse fruit en José voor de Zeeuwse christelijke babbelaar. Op het moment van de briefwisseling woont Çilay als single in Amsterdam en José met man en kinderen in de Hoeksche Waard. José groeide op in een dorp waarin de kerk centraal stond. Çilay kwam als tienjarige uit Turkije en probeerde in Nederland een eigen plek te vinden.

De overeenkomst tussen de islam en het christendom is op verschillende punten aanwezig. Wat Çilay aan moest horen, is herkenbaar (geweest) voor christelijk opgevoede meisjes: „Je kunt niet naar school gaan en kennis opdoen en daarna nog leven als een gehoorzaam traditioneel Turks meisje dat doet wat haar ouders zeggen (…). Leren roept nieuwe vragen op, leren leert je nadenken en vragen stellen.” Çilay geeft meteen toe dat de Turken geen homogene groep vormen. Ze zijn er van heel vrijdenkend tot heel conservatief. Çilay mocht niet veel van thuis, maar dacht tot haar tienerjaren dat zij het tot het gelukkigste gezin van de wereld behoorde. Er was liefde in het gezin en een hechte familieband. Daarna kwam het culturele conflict pas naar boven.

José noemt zichzelf geen christen, maar gelovig. Ze is opgevoed met een traditionele zondagsviering (geen televisie, niet rolschaatsen vanwege de herrie en binnen blijven), maar is daar ver vandaan gegroeid. Ze voelt zich nu ook op zondag gemakkelijk als ze het strand bezoekt. José vertolkt dus geen traditioneel-christelijk geluid; van een wervende correspondentie is dan ook geen sprake. Jezus’ liefde komt niet echt aan de orde - wat ik als een gemiste kans zie. Wél vertolkt José een zeer gangbare moderne ’christelijke’ levenshouding. Çilay vertelt over de vreugde van de rituelen, terwijl José die juist vooral als verstikkend ervaart. Soms lijkt Çilay de Turkse visie wel te idealiseren. Een voorbeeld: „Vooral op meisjes rust een grote verantwoordelijkheid om de eer van de familie hoog te houden. En daarmee het geluk van de hele familie. Als een meisje iets doet wat niet door de beugel kan, maakt zij alle familieleden ongelukkig.” Niet alléén met het oog op het boek ”Ongeschreven tradities” van Halime gaan mijn haren overeind staan van deze bewering.

Visie
Het is boeiend om de briefwisseling te volgen en de visie van beide vrouwen te horen op Israël en het Westen, de rituelen, de taak in het leven, de visie op het vrouw-zijn. Çilay is beter in het verwoorden van haar achtergrond dan José, die er verder vandaan gegroeid is. Ik ervaar vooral een gebrek aan visie bij José (bijvoorbeeld in haar puur horizontale levensles voor haar kinderen: „Studeren, ontdekken wat je zelf wilt, wat van de wereld zien, indrukken opdoen en dan pas kiezen met wie je je leven wilt delen - en als daar seks bij komt kijken, so be it”) als een gemiste kans. En op de achtergrond spelen tijdens het lezen de ervaringen van Halime in het eerstbesproken boek mee. Voor veel Turkse vrouwen is de vrijheid die Çilay bespreekt ondenkbaar! Veel vrouwen in deze culturen zijn nog steeds opgejaagd wild.

Niettemin is de discussie boeiend en het lezen waard. Om je eigen mening te vormen, bij te slijpen en/of andere culturen te proeven. Maar de afstand tussen beide is niet weggenomen, zelfs boeken zijn daartoe niet in staat.

N.a.v. ”Ongeschreven tradities. Een Turks-Nederlandse vrouw over haar leven tussen twee culturen”, door Halime; uitg. Artemis & co, Amsterdam, 2008; ISBN 978 90 4720 063 5; 198 blz.; € 18,95.

”Zeeuwse babbelaars en Turks fruit”, door Çilay Özdemir en José Buitendijk; uitg. Artemis & co, Amsterdam, 2008; ISBN 978 90 4720 036 9; 232 blz.; € 17,95.