Het is in Nederland niet ongebruikelijk dat een bewindspersoon moet aftreden, maar de manier waarop minister Vogelaar afgelopen week het veld moest ruimen komt niet al te vaak voor. Vogelaar kwam niet in conflict met de Tweede Kamer of met een coalitiepartner -de meest voorkomende redenen om op te stappen- maar werd door haar eigen partij de laan uit gestuurd.Het doet erg denken aan het aftreden van staatssecretaris Brokx in 1986. Toenmalig CDA-fractievoorzitter De Vries wilde van zijn partijgenoot af voordat deze al te zeer beschadigd zou kunnen worden door de parlementaire enquête naar bouwsubsidies door de overheid. En ook staatssecretaris Ter Veld (PvdA) moest in 1993 haar ontslag indienen omdat de eigen partij niet met haar verder wilde.

Kan dat eigenlijk zo maar, een minister van je eigen partij naar huis sturen? Een minister is toch in eerste instantie dienaar van de kroon wiens positie niet ter discussie staat zolang hij of zij door de volksvertegenwoordiging in meerderheid wordt gesteund? Sterker nog, nu zij is opgevolgd klinken er opeens heel andere geluiden waarin wél waardering voor Vogelaar doorklinkt.

Daar zit ’m nou net de crux. De waardering voor Vogelaar betreft over het algemeen haar beleid, de kritiek op haar betreft veel meer haar imago. Vogelaars beleid lijkt over meer dan voldoende steun in de Tweede Kamer te beschikken, maar haar imago heeft daar niet van kunnen profiteren.

Ze is door Wilders als kop van Jut gebruikt, voor aap gezet op GeenStijl en bij diverse interviews werd ze -dat is althans de inschatting van PvdA-leider Bos- een gevaar voor de partij. Vogelaar had geen politiek-beleidsmatig probleem, maar een partijpolitiek probleem. En daarbij heeft de Tweede Kamer het nakijken.

Vraagtekens
De voortvarendheid waarmee een en ander is verlopen, roept wel enkele vraagtekens op. „We zijn niet over één nacht ijs gegaan”, verklaarde Bos, en het feit dat een drukbezet advocaat al de volgende ochtend tot minister benoemd kon worden, bewijst dat er langdurige voorbereidingen aan vooraf zijn gegaan.

Dat moet geen prettig idee zijn voor alle betrokkenen - op Bos na misschien, die kan terugkijken op een perfect geheimgehouden overval. Maar ik zou niet graag namens de PvdA in de Trêveszaal zitten op dit moment.

Het feit dat Vogelaar enkele dagen voor haar gedwongen afscheid nog geen enkele twijfel had over haar functioneren als minister, dat kan toch niet allemaal aan eventuele naïviteit liggen. Blijkbaar vond de partijleiding het niet nodig de eigen twijfels met de minister-partijgenoot te delen.

Nu is politiek altijd een onzeker vak, maar als je er als bewindspersoon niet meer op kunt vertrouwen dat je gesteund wordt door je eigen partij, óf dat je op zijn minst ervan op de hoogte wordt gesteld wanneer die steun begint te verdwijnen, dan kan het nog wel eens lastig worden om een kabinet vol te krijgen.

Bos begint zich te ontwikkelen tot een sterk manager in het kabinet. Dat begon bij de kredietcrisis, waarin hij premier Balkenende duidelijk overklaste. De vraag is echter of hij met de vervanging van Vogelaar zijn hand niet heeft overspeeld. Een Robin Hood die de spaarcentjes uit IJsland terughaalt kan snel zijn populariteit verliezen als hij als een echte struikrover te werk gaat en een ’onschuldig’ slachtoffer een mes in de rug steekt.

De auteur is parlementair historicus aan de Radboud Universiteit Nijmegen en freelancejournalist.