Op knappe en invoelende wijze weet hij persoon en werk te schetsen, en men krijgt liefde voor dit „kleinkind van het Réveil”, zoals Gossaert zichzelf eens heeft getypeerd. Prachtig zijn ook de geciteerde regels, regels die men moet proeven en opnemen in de schatkamers van de ziel. Artikelen als dit behoren tot die artikelen die de lezer doen kennismaken met een betere en hogere wereld, een wereld ver van het gedruis om ons heen, en hem brengen in het gebied van de stilte en de overgave, daar waar hart en ziel zich kunnen laven. Zo kunnen mensen van vroeger ons blijven ontroeren.O. W. Dubois

Kerkweg 18

2825 BS Berkenwoude

Het zal waar zijn (RD 28-10 e.v.) dat de godsdienstige en kerkelijke situatie in het overwegend protestantse oosten van Duitsland niet best is. Toch vinden wij de toonzetting van deze interessante artikelen wat al te negatief. We komen de begrippen muffig, museum, commercie, geringe kerkelijke betrokkenheid te vaak tegen, en met de gidsen heeft de scribent het ook niet getroffen. Onze ervaringen zijn, in de vele plaatsen die mijn vrouw en ik bezochten, veel positiever. Als je je goed voorbereidt en ter plekke met mensen in gesprek gaat, door de nog steeds aanwezige Oost-Duitse argwaan heen breekt en doorvraagt, blijkt dat er onder de oppervlakte meer leeft dan je in eerste instantie denkt. Zo werden wij in Wittenberg uitgenodigd om met leden van een Zweedse kerkelijke gemeente en van de Marienkirchengemeinde deel te nemen aan de dagsluiting. We zongen het Lutherlied in drie talen door elkaar. Voor ons heeft het nog nooit zo veel betekend als toen. De Mittagandacht die we hier bijwoonden deed ons denken aan de Alledagkerk op het Begijnhof in Amsterdam. Bij het bezoek aan de Slotkapel ervoeren wij het tegengestelde als uw scribent: veel, zeer geïnteresseerde bezoekers uit allerlei landen in stilte mediterend bij de graven van Luther en Melanchthon of fluisterend hun ontroering delend met hun reisgenoten, een irenische sfeer, geheel tegengesteld aan wat we ervoeren in de Sint-Pieter in Rome. De beheerder van de Cranachbetriebe en de kosteres van de kerk in Mansfeld hadden alle tijd om ons rond te leiden, zonder daarvoor een (financiële) bijdrage te verlangen. Onvergetelijk is de ontmoeting met een Vlaamse dame die huilend van dankbaarheid in de sterfkamer van de reformator stond. Dit alles laat ons iets voelen van de gemeenschap der gelovigen en we komen steeds weer geestelijk verrijkt thuis.

J. Jansen

Erve Harbers 13

7463 CV Rijssen

Waardering voor het standpunt van ds. W. Visscher (RD 23-10), die meent dat het gereformeerde-reformatorische gedachtegoed beter veiliggesteld is (uitgaande van de huidige ’democratische’ regeringspraktijk) in een neutrale regeringsvorm. Het gaat er ds. Visscher toch om dat we onze reformatorische zuil zo lang mogelijk in vrijheid mogen behouden? Waardering voor de ’Standvastig-verontruste SGP’ers’, die de beginselen van de SGP door getuigen in de politieke vergaderzalen tot meerdere kennis van het volk willen brengen. In het bijzonder waardering voor de SGP-afgevaardigden, die trachten de heilzame invloed van een leven naar Gods Woord tot meerdere erkenning te brengen in de politiek en dus de samenleving. Enkele kanttekeningen: In de kerkgeschiedenis is voluit sprake geweest van theocratie, vóór de val in Adam. Ook Israël tot en met de richters, en later, voor zover de regeerders van Israël zich onderwierpen aan Gods inzettingen. De profeten riepen op tot terugkeer naar Gods inzettingen en daarmee tot het theocratisch gedachtegoed. In de nieuwtestamentische tijd hebben we niet voluit een theocratie gekend. Na de Reformatie was er in Nederland een tijd die de theocratie dicht benaderde. In die tijd is ook art. 36 ontstaan. Toen bestond de mogelijkheid om hierop vanuit de kerk te appelleren. Daarom is Nederland wel het ”Israël van het noorden” genoemd. De SGP heeft nu echter met een geseculariseerde praktijk te maken. De reformatorische zuil staat nog, maar het is te vrezen dat deze van binnenuit het meest uitgehold wordt. Gelukkig is er in Nederland nog (over de kerkmuren heen) sprake van een heilige algemene christelijke kerk. Laten al degenen die nog hechten aan een leven naar Schrift en belijdenis, schouder aan schouder staan, zodat de ’reformatorische zuil’ (onder belijdenis van onze schuld) als eenheid naar buiten treedt en de buitenwacht van ons moet zeggen, zoals over de eerste christengemeenten: „Ziet, hoe lief zij elkaar hebben.” Tot steun voor onze SGP.

W. Flier

Klinkenbergerweg 14

6711 MK Ede

Volgens prof. dr. F. A. van Lieburg (RD 24-10) hebben de bevindelijk gereformeerden het begrip Nadere Reformatie geïntroduceerd. Veel aanduidingen ontstaan achteraf. Zo noemden de humanisten de periode tussen de klassieke oudheid -hun bron van inspiratie - en hun eigen tijd de middeleeuwen. Toch is er verschil. De middeleeuwers zagen zichzelf niet als zodanig, maar Jodocus van Lodenstein is er duidelijk in dat er zoiets is als nadere reformatie. In zijn preek over Ezechiël 37 maakt hij onderscheid tussen de periode van Luther en Calvijn en de fase waarin de Hervormde Kerk van zijn dagen beland is: in de tijd van Luther en Calvijn kreeg de kerk een lichaam, maar er was geen leven in, en om die reden is een opwekking nodig. Van Lodenstein is ook bang dat men de letterkennis aanziet voor het ware leven, terwijl men de Geest mist. In het ”Innige Christendom” grijpt Wilhelmus Schortinghuis in de 18e eeuw terug op dit thema en wijdt er bijna heel zijn boek aan om de geest van de verlichting, die alleen letterkennis werkt, te bestrijden. Volgens Van Lodenstein zag de vleselijke mens de Hervorming als een hervorming van de leer en niet van het leven. Om die reden achtte Van Lodenstein een verdere hervorming noodzakelijk. Ik denk dat genoemde preek de naam Nadere Reformatie uitlokt. Blijkbaar had Van Lodenstein behoefte aan een zeker onderscheid, een zekere indeling van de geschiedenis van de Reformatie, iets wat dus niet pas de bevindelijk gereformeerden van de 20e eeuw hebben gedaan.

Hans Reinders

Schotweg 38

8077 SV Hulshorst