Het is even klimmen, maar eenmaal boven op het fort is het uitzicht adembenemend. Aan de ene kant krult Maastricht zich om de Sint-Pietersberg heen, terwijl aan de andere zijde de schrale kalkgraslanden zich uitstrekken. Wallonië, net over de grens, ligt op een steenworp afstand. Een unieke locatie, zoveel is zeker.De vraag rijst echter wat een vereniging als Natuurmonumenten met het eeuwenoude fort moet. Suzanna de Groot van Natuurmonumenten legt uit: „De vereniging is al jaren eigenaar van het grootste deel van de Sint-Pietersberg, in totaal zo’n 135 hectare natuurgebied. Het fort is zo met de berg verweven dat de overdracht door de gemeente aan ons eigenlijk een logische stap was.” Bovendien heeft het fort ook een grote natuurwaarde, zegt ze. „Het onderliggende grottenstelsel herbergt ’s winters duizenden vleermuizen. De warme krijtbodem rondom het fort is een ideale omgeving voor insecten. En op de verdedigingswallen floreren veel bijzondere plantensoorten, zoals sint-janskruid, wilde marjolein en knikkende distel.”

Helemaal zonder slag of stoot ging de overdracht niet, vertelt De Groot. „Omwonenden koesterden aanvankelijk wantrouwen tegen die Hollandse club. Dat wij zomaar hún berg innamen, was voor sommigen best slikken.”

Ze kunnen gerust zijn. Natuurmonumenten wil het terrein vooral consolideren. Geen grootschalige restauraties, geen ambitieuze herinrichting. „Ons belangrijkste doel is het fort te bewaren en tegelijkertijd de natuur dichter bij de mensen te brengen.”

Om dat te bereiken moeten de bosschages op de steile vestingwallen er aan geloven. De Groot: „Het fort moet weer van alle kanten zichtbaar zijn. Daarmee voegen we ook cultuurhistorische waarde toe. Bezoekers krijgen een beter beeld van hoe het vroeger was.” De bomenkap dient ook een natuurlijk doel. „De glooiende uitlopers van de wallen vormen een ideale ondergrond voor kalkgrasland. En dat is weer een uitstekende biotoop voor allerlei planten en dieren.” Kalkgrasland is schaars. Nederland telt heeft er slechts 20 hectare van, waarvan er 5 op de Sint-Pietersberg liggen. „Er loopt hier een kudde schapen, mergellanders. Die houden het gras kort, maar wel op zo’n manier dat bijzondere planten ook kunnen groeien.”

De Groot opent een zwart smeedijzeren hek. Erachter ligt een smalle, donkere gang die onder de droge vestinggracht naar de binnenplaats van het fort loopt. Het gelige licht van de gaslamp werpt dreigende schaduwen over de bakstenen muren. Eenmaal op het fort vallen de oude muren op. De verschillende verdedigingslagen, drie in totaal, zijn voor een groot deel overwoekerd met gras en lage planten.

Kleine bordjes vertellen de historie van Sint-Pieter. In een van de gangen siert een gedicht de verweerde muur. „Er is een vleermuis in mijn jas gelegd. Mijn vuurmond kauwt op korengras. Verder ben ik die ik eeuwen was; een breed en hoekig fort met mortieren en kanonnen, met flanken en een keel.”

Tot nu toe was het fort alleen toegankelijk met een gids, en als het aan Natuurmonumenten ligt blijft dat zo. „Het fort leent zich er niet voor om mensen zonder toezicht toe te laten. Het is oud en de steile wallen zijn gevaarlijk. Wel willen we het gebied er omheen meer openstellen. Zo gaan we de vestinggracht weer helemaal doortrekken en kunnen bezoekers via de gracht het hele fort rondlopen.”

Tegenover het fort komt een zogeheten groentransferium. „We willen niet dat bezoekers straks tegen een zee van blik aankijken”, legt De Groot uit. Daarom komt er een verlaagde parkeerplaats, verscholen achter groen. „De omgeving van het fort moet zo authentiek mogelijk aandoen.”

De vier enorme geschutspoorten in de bovenste verdedigingslaag van het fort zien er nog altijd dreigend uit. Op de top heeft het roodwitte stadswapen van Maastricht plaatsgemaakt voor de donkerblauwe vlag van Natuurmonumenten. Wat blijft, is het unieke uitzicht en de prachtige omgeving.

---

Geschiedenis
Het Fort Sint Pieter, gelegen op de noordelijke uitloper van de Sint Pietersberg, stamt uit 1701. De militair gouverneur van Maastricht, Daniël Wolff, baron van Dopff, liet het bouwen ter verdediging van de strategisch gelegen Maasstad.

De berg was namelijk een uitstekende locatie om de stad te beschieten. Dankzij het verdedigingswerk kon de Sint Pietersberg echter niet langer zonder slag of stoot worden ingenomen.
De vesting is gebouwd in een vijfhoek, een zogenaamde mijtervorm. Ondanks zijn indrukwekkende uiterlijk was het in militair opzicht weinig bruikbaar. Het fort verloor zijn verdedigingsfunctie na het opheffen van de vesting Maastricht in 1867.