Prof. H. J. Selderhuis schrijft voor het grote publiek en is erin geslaagd om Calvijn op een originele manier dicht bij de mensen te brengen. Het is zijn verdienste dat hij met kerkhistorische deskundigheid een boeiend verhaal heeft geschreven dat voor jong en oud goed te lezen is. Maar zijn stijl doet soms ook de wenkbrauwen fronsen. Calvijn, wie kent hem niet? Is dat niet die strenge man, die ons van zijn portretten aankijkt met een ernst zo diep dat wij alleen met groot ontzag naar hem kunnen opzien of van wie we ons met weerzin afkeren? De geschiedenis en de traditie lijken van hem een bovenmenselijke grootheid te hebben gemaakt, een man die slechts aanbidders en verachters heeft gekend. Een theoloog ook van wie we alles denken te weten, maar die we eigenlijk nauwelijks kennen. Daarom is elke poging om hem tot zijn ware proporties terug te brengen welkom. Het jaar 2009 zal in het teken staan van de vijfhonderdste geboortedag van Calvijn. Dit brengt een stroom van publicaties en activiteiten op gang die de reformator van Genève dichterbij willen brengen. Eén daarvan is de nieuwe biografie van Herman J. Selderhuis, ”Calvijn, een mens”.

Selderhuis maakt in zijn inleiding direct duidelijk dat hij niet gerekend wil worden tot diegenen, die zo weg zijn van Calvijn dat ze geen kwaad woord over hem willen horen. Evenmin behoort hij tot de grote schare van hatelijke karikaturisten, die niets liever doen dan van Calvijn een nare man maken, die het leven met zijn strengheid alleen maar kon verzuren en er genoegen in vond om ketters te verbranden. Het zijn niet de gevoelens van vriendschap of vijandschap die hem ertoe gedreven hebben Calvijns levensverhaal weer te geven. Het is wel de fascinatie voor deze man, die van zo grote invloed is geweest voor de geloofsgemeenschap die zich op zijn erfgoed beroept. „Hoe die man in elkaar zat” - dat wil Selderhuis weten. En om daar een antwoord op te krijgen, kiest hij ervoor om vooral de vele brieven die Calvijn geschreven heeft als bron voor zijn boek te gebruiken. Dat is een gelukkige greep, die zich beloond ziet in een levendig verhaal waarin alle aspecten van Calvijns leven op een boeiende en ook historisch verantwoorde wijze aan de orde komen.

Betrouwbaar beeld
De auteur heeft ervoor gekozen om de chronologie van Calvijns leven te verbinden met een aantal beelden dat Calvijns leven kenmerkt. Zo begint hij met Calvijn ”de wees”, waarin de jeugdjaren de revue passeren. Hij was een jongen die al vroeg zijn moeder verloor en die een ambitieuze vader had, die ernstig met de kerk in de problemen kwam. Over zichzelf sprak hij niet graag en niet vaak. Het volgende beeld is dat van de pelgrim, waarin het zwervende leven tussen zijn vlucht uit Parijs en zijn eerste verblijf in Genève wordt getekend. Calvijn als ”vreemdeling” typeert de korte periode van zijn eerste verblijf in Genève. ”Vluchteling” was hij toen hij, uit Genève verdreven, wachtte tot hij er weer terug kon keren. Overigens was die periode in het vredige Straatsburg voor hem waarschijnlijk de rustigste. Van 1541 tot aan zijn dood in 1564 werd Calvijn ”verteerd” in de dienst van God als reformator van Genève. Selderhuis noemt hem in zijn hoofdstukken achtereenvolgens de prediker, het slachtoffer, de weduwnaar, de patiënt, de zeiler en de soldaat. Soms spreken deze aanduidingen voor zich, maar de lezer moet er zelf maar achterkomen waarom Selderhuis meent dat deze titels rake typeringen zijn voor ”de mens Calvijn”.

De combinatie van een chronologische indeling met typische karakteriseringen dreigt soms wat ingewikkeld te worden. Beelden kunnen ook belemmeringen zijn als ze te dwingend worden. Toch is Selderhuis erin geslaagd een eerlijk en betrouwbaar beeld van Calvijn als mens te geven. Hij schrijft voor het grote publiek en weet Calvijn op een originele manier dicht bij de mensen te brengen. Het is zijn verdienste dat hij met kerkhistorische deskundigheid een boeiend verhaal heeft geschreven dat voor jong en oud goed te lezen is. Er wordt een eerlijk en genuanceerd beeld getekend, en dat is een belangrijke bijdrage om de karikaturen te slechten aan de vooravond van het Calvijnjaar in „het land van Calvijn.”

Broekie en wijsneus
Toch zijn er bij alle waardering ook nog wel enkele kritische kanttekeningen te maken. De kracht van de auteur kan soms ook zijn zwakte worden. Selderhuis heeft een originele en aansprekende stijl van schrijven. Hij schrijft vlot, en ook wat losjes. Dat heeft een zekere charme, maar kan soms ook wat vervreemdend werken. Ik begrijp dat het seigneurale van Calvijn soms te veel de toon heeft aangegeven in biografieën. Maar om hem nu van de weeromstuit te typeren als een ”broekie” en een ”wijsneus”, dat gaat misschien toch wat te ver, al is het in het kader waarin Selderhuis dat doet wel begrijpelijk. Zijn enigszins humoristische en soms zelfs badinerende stijl van schrijven roept soms een glimlach op, maar doet ook de wenkbrauwen fronsen. Wat mij betreft had dat wel wat minder gekund.

Ook de correctie van dit boek had wel beter gekund, zowel inhoudelijk als tekstueel. Een paar voorbeelden: niet Nicolas Colladon was degene die in Bourges rechten heeft gedoceerd -hij was secretaris en collega van Calvijn in de dienst van het Woord- maar Germain Colladon, de jurist van Genève (blz. 156). En de heer van Falais heeft in de gangbare literatuur geen dubbele l in zijn naam, zoals de meeste keren in dit boek, maar slechts één, zoals een enkele keer het geval is.

Deze opmerkingen nemen echter niet weg dat de kennismaking met Calvijn via dit ’aparte’ boek van Selderhuis zeker de moeite waard is. Al is het wel zo dat de belofte aan het begin van het boek gedaan, dat we „in de huid van Calvijn zouden kunnen kruipen”, niet echt waar gemaakt kon worden. Selderhuis blijft in zijn boek toch een waarnemer, die van de buitenkant tegen Calvijn aankijkt en samen met ons optrekt langs Calvijns levensbaan. Meer lijkt me overigens ook niet mogelijk. De afstand van vijf eeuwen is te groot om er echt in te komen hoe Calvijn werkelijk heeft geleefd.

Dit alles laat onverlet dat Calvijn en de betekenis van zijn werk, over alle eeuwen heen ons blijven aanspreken en inspireren. Calvijn was een mens van zijn tijd, maar met het Woord voor altijd. Juist zo blijkt hij een half millennium later ook mensen van deze tijd nog aan te spreken.