Het was een dramatische gebeurtenis, maandagmiddag in het koetshuis van het kasteel, en dat was ook precies de bedoeling. De Stichting Kasteel Amerongen maakte namelijk haar opheffing wereldkundig. Een gebeurtenis die je heel goed aan de voorzitter van de stichting, de voormalige commissaris der Koningin in de provincie Utrecht, jhr. dr. P. A. C. Beelaerts van Blokland, over kunt laten. Op gedragen toon vertelt hij de verzamelde journalisten hoe droef het gesteld is met de financiën van het prachtige kasteel aan de voet van de Amerongse berg.

Eigenlijk is het al sinds 1982, het jaar waarin het kasteel aan de stichting werd overgedaan, kommer en kwel. Altijd te weinig geld en nooit kon gedaan worden wat eigenlijk hoognodig gebeuren moest. Toch werd aan een restauratie van het kasteel begonnen. Want stilstand betekende achteruitgang en dat zou uiteindelijk zeker tot de ondergang van het monument leiden.

Toen dit jaar echter om redenen van brandveiligheid het kasteel voor het publiek moest worden gesloten en er zelfs geen huwelijken meer gesloten mochten worden, was de zaak niet meer te redden. Door het wegvallen van de inkomsten kon de Stichting Kasteel Amerongen de begroting absoluut niet meer sluitend krijgen. En dat leidde automatisch tot het opdrogen van de subsidiestroom, omdat overheden geen subsidies mogen verlenen aan stichtingen die geen sluitende begroting hebben. „Volstrekt begrijpelijk overigens”, aldus Beelaerts.

Met vereende krachten werd de begroting voor 2002 sluitend gemaakt, zodat er tenminste toch nog doorgewerkt kon worden en het personeel nog werk had voor het jaar 2002. „Dat lukte, al zakken we volgende maand waarschijnlijk toch nog in het rood”, aldus Beelaerts. „Maar vrijwel alle werknemers hebben ondertussen ander werk gevonden, gelukkig.”

Toen uit een bouwkundig onderzoek echter bleek dat het kasteel mogelijk aan het verzakken was en toen door allerlei omstandigheden -door Beelaerts de tien plagen van Egypte genoemd- ook de museale collectie behoorlijk aangetast bleek te zijn, was het helemaal op. Het bestuur zag maar één oplossing: een totale en eenmalige restauratie van het hele complex. Volgens de stichting is dat tevens de meest efficiënte oplossing voor de museale collectie die in het kasteel onderdak vindt. Die zou dan namelijk tegelijk ook in één keer geïnventariseerd, geconserveerd en waar nodig gerestaureerd kunnen worden. „Alleen de tijdelijke verhuizing en opslag van de collectie is namelijk al een majeure logistieke operatie, die haar weerga in Nederland amper kent”, meldt Beelaerts.

De totale kosten van de door de stichting noodzakelijk geachte maatregelen bedragen ongeveer 25 miljoen euro. „En omdat een stichting als de onze, door nieuwe regels van het Rijk, van de kosten altijd zelf 30 procent op tafel moet leggen, is dat voor ons gewoonweg ondoenlijk”, aldus Beelaerts van Blokland. „Dit is geen kanjerproject meer, dit noemen we een knoeperdproject. Een private stichting kan dat eenvoudigweg niet aan en dus is er maar één oplossing: onszelf ontbinden. Daarmee leggen we de problemen op het bordje van de staatssecretaris en hij moet nu maar zeggen wat er gebeuren moet.”

De huidige commissaris der Koningin van de provincie Utrecht, mr. B. Staal, ook aanwezig op de persconferentie, benadrukte maandag nog eens dat de provincie de stap van het stichtingsbestuur begrijpt. „Wij mogen dit monument niet verloren laten gaan en daarom moeten er maatregelen genomen worden die alleen het Rijk nemen kan. Zelf komen we hier niet meer uit en ik heb hoop dat de staatssecretaris dit begrijpt.” Hij kondigde aan dat de provincie nog wel de noodzakelijke subsidies blijft verstrekken om de zaak op het kasteel Amerongen draaiend te houden. Bovendien schenkt Utrecht een startbedrag van zo’n 85.000 euro om de uitplaatsing van de collectie van het kasteel zo snel mogelijk te kunnen laten gebeuren. „Dat heeft haast.”

Terwijl het tussen 1673 en 1685 gebouwde kasteel buiten in een romantische novembermist gehuld is, blijkt binnen pas echt hoe ver de aftakeling inmiddels is gevorderd. Volgens restauratiearchitect Van Hoogevest uit Amersfoort is het heel goed mogelijk dat het middenstuk van het kasteel aan het verzakken is. „Dat zou ook de scheuren verklaren in bijvoorbeeld het trappenhuis.” Het feit dat het kasteel bij hoogwater door de nabijgelegen Rijn onder water wordt gezet, doet de bouwkundige staat van de fundamenten trouwens ook geen goed. Daarbij zouden zich onder het kasteel nog ruimtes bevinden waarover verder niets bekend is.

De staat van de prachtige en unieke collectie antieke meubels en stofferingen in het kasteel is overigens ook dramatisch. In de slaapkamers vallen de gordijnen van de hemelbedden uit elkaar als je ze aanraakt. Ook zijn er unieke meubels waarvan de stoffering door het vocht zo is aangetast dat ze snel gerestaureerd moeten worden, wil het verval niet onherstelbaar zijn. Bovendien is het houtwerk in sommige kamers verrot of door houtworm opgegeten, zodat daar echt de gaten in de vloeren vallen.

Dat het kasteel vol staat met waardevolle topstukken, blijkt onder andere in de schitterende Galerij. Daar staat namelijk een schitterend huisorgel, gemaakt door de firma Bätz, die onder andere ook het grote orgel in de Utrechtse Domkerk leverde. Het orgel is een absoluut pronkstuk, gemaakt aan het einde van de 18e eeuw. Bekend is dat de laatste bewoner, graaf Bentinck, het orgel gebruikte tijdens de dagopeningen voor het personeel.

Ook in de bibliotheek blijkt de waarde van ’Amerongen’. Hier staat een unieke collectie boeken. Zo is er naast een collectie huisbijbels, een kostbare atlas met maar liefst 210 kaarten van verschillende kaartenmakers te vinden.