De twintigste eeuw was een eeuw van grote veranderingen. Ook op landbouwgebied. Na een onstuimige groei kwamen de grenzen in zicht. Gerrit Braks speelde als minister een belangrijke rol in de omslag die de landbouw doormaakte. De biografie die Hans Siemes over hem schreef, maakt die rol duidelijk. Het idee om een boek over Braks te schrijven ontstond toen de schrijver in 2001 meewerkte aan een toespraak die Braks moest houden. Nu Braks dit jaar 75 is geworden, ligt het er. Rode draad in het boek is de emancipatie van een katholieke boerenjongen. De ondertitel ”Carrière met een diploma handmelken” verwoordt dit treffend.

Een belangrijk thema in het boek is dan ook zijn ontwikkelingsgang van boerenzoon tot minister. Het hoofddeel van het boek vormt de beschrijving van de onderwerpen waar hij als bewindspersoon in de jaren tachtig van de vorige eeuw mee te maken had. De fraude in de visserij zorgde in 1990 voor een vroegtijdig einde aan het ministerschap. Maar Braks kwam terug. Daarover gaat het laatste deel: Braks als voorzitter van de KRO, van de Eerste Kamer en als burgemeester van Eindhoven.

De auteur is er in geslaagd de achtergronden van Braks zo te schetsen dat zijn latere gang door het leven begrijpelijk wordt. Siemes beschrijft hoe de ouders van Braks, verantwoordelijk voor de opvoeding van elf kinderen, toch ruimte gaven voor persoonlijke meningen, voor discussie en voor ontplooiing van talenten via studie. Ook krijgt de lezer een beeld van de Brabantse plattelandssamenleving uit het midden van de vorige eeuw, waarin de Rooms-Katholieke Kerk en verwante organisaties de sociale samenhang bepaalden.

Het waren ook die verbanden die voor Braks de verschillende treden vormden van de ladder waarlangs hij opsteeg. Pierre Lardinois, de latere minister van Landbouw en Europees commissaris voor Landbouw, speelde daarin een beslissende rol. Hij moedigde Braks aan verder te studeren. Lardinois was ook degene die de Brabantse boeren stimuleerde varkens te gaan houden. Met de uitwerpselen van die beesten zou Braks als minister overigens nog genoeg te stellen krijgen.

Minister van ombuiging
Gaandeweg zijn carrière kwam de politieke ambitie bij Braks op. Door zijn werk als vertegenwoordiger van de Nederlandse regering voor landbouw en visserij in Brussel kreeg hij een kijkje in de keuken van de Europese politiek. In 1977 werd hij Tweede Kamerlid voor het CDA. In 1980 verruilde hij die plek al voor het ministerschap, dat hij zou bekleden tot 1990 - met uitzondering van een periode van een jaar tijdens de kortzittende kabinetten-Van Agt II en III (1981-1982), toen Jan de Koning minister van Landbouw was.

Naast het thema van de emanciperende katholieke boerenjongen vormen de prestaties van Braks als minister een tweede thema. Siemes spreekt van hem als „de minister van de ombuiging van het Europese landbouwbeleid.”

Onmiskenbaar is er veel gebeurd in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Steeds duidelijker werd dat de ongebreidelde groei van de landbouwproductie in Europa niet door kon gaan. Dat werd te duur voor de Europese kas en handelspartners begonnen te morren over de export met subsidies. Begrenzingen waren nodig voor de productie van melk en graan. In 1984 voerde de Europese Commissie de melkquotering in. Boeren kregen een boete als ze meer dan de voorgeschreven hoeveelheid melk per jaar produceerden.

Bij graan deed zich eenzelfde probleem voor. De maatregelen waren anders. Boeren werden verplicht een deel van het land braak te leggen. Verder daalden de prijzen richting de prijs op de (wereld)markt. Vooral de laatste maatregel heeft Braks de nodige confrontaties opgeleverd met boze akkerbouwers, die in hem vooral een minister zagen die de belangen van de veehouderij verdedigde.

Natuur en milieu
Andere grenzen kwamen ook in beeld, die van natuur en milieu. De boeren hadden de productie fors uitgebreid om meer te verdienen. Dat was op zichzelf geen probleem, maar het was ten koste gegaan van ecologische waarden. Vooral de grote hoeveelheid mest die bodem, lucht en water vervuilde, vormde een bedreiging.

Twee ingrepen van minister Braks spreken op dit punt tot de verbeelding: in de eerste plaats de Interimwet beperking varkens- en pluimveehouderijen en in de tweede plaats de ontwikkeling van de Ecologische Hoofdstructuur. De mestwetgeving belemmerde boeren om de mestproductie verder uit te breiden. De ontwikkeling van de Ecologische Hoofdstructuur moest ervoor zorgen dat de natuur in Nederland weer op een acceptabel niveau zou komen.

Hervormingen waren nodig om tot productiebeperking te komen. Het vereist moed van een bewindspersoon om die door te voeren, tegen de wil van de boeren. Het waren uiteindelijk de vissers en niet de boeren die de aanleiding tot zijn aftreden vormden. De Tweede Kamer zegde het vertrouwen in de Braks op toen er maar berichten bleven komen dat er sprake was van frauduleuze praktijken in de visserij.

Te veel wierook
Het boek van Hans Siemes biedt een toegankelijk overzicht van de geschiedenis van landbouw en landbouwpolitiek in Nederland aan de hand van de persoon van Gerrit Braks. De rol die hij daarin gespeeld heeft, wordt wel overschat door de auteur. Om in rooms-katholieke sferen te blijven: ik ruik iets te veel wierook. Braks krijgt een glansrol toegedicht in de omslag die de landbouw doormaakte. De suggestie dat door hem een volledige omslag van een gesubsidieerde naar een marktgeoriënteerde landbouw plaatsvond, is niet juist. De ingreep om het aantal dieren in Nederland te beperken, bleek weinig effectief.

De eigenlijke systeemveranderingen in het gemeenschappelijk landbouwbeleid zijn van later datum. En de eigenlijke echte ingrepen in het nationale landbouwbeleid (om aan Brusselse eisen tegemoet te komen) zijn door de niet-CDA-ministers Van Aartsen en Brinkhorst bewerkstelligd. Om dan toch met een CDA-minister te eindigen. Minister Veerman maakte de landbouw duidelijk dat hij op eigen benen moest, maar ook kon staan.