„Doeners, denkers, dromers, voelers, met alle soorten van mensen is rekening gehouden in het bezoekerscentrum”, zegt Roel Schneemann. Hij ontwierp het centrum aan de Dorpsstraat in Nieuwkoop. Bij binnenkomst staat de bezoeker midden in het landschap; een grote kaart van de Nieuwkoopse Plassen is op de vloer van het bezoekerscentrum gemonteerd. Het is bedoeld om op een interactieve manier kennis te maken met het laagveengebied. Oude schoolplaten worden afgewisseld met touchscreens die de natuurliefhebber meenemen in de historie van de plassen. Bij het wandelen door de gang kan het gevoel van laagveen ervaren worden; een dikke mat met hoogpolig tapijt verbeeldt het zompige veen.Voor de échte ervaring schikt het gebied buiten de deur zich beter. Natuurmonumenten heeft er veel aan gedaan om de omgeving ’beleefbaar’ te maken. Wandelpaden en kanoroutes lokken mensen het gebied in. Laarzen meenemen, luidt het advies. Op de eilandjes veert de grond als je erop stapt. De 60 centimeter dikke veenlaag drijft op water.

In het gebied van meer dan 1400 hectare is een rijke verscheidenheid aan planten en dieren aanwezig. Moeraswachter Martijn van Schie heeft de diversiteit in het landschap zien groeien. Hij vist een waterplantje op. „Dit is kransvederkruid. Tien jaar terug waren er drie exemplaren van dit plantje in de Nieuwkoopse Plassen. Dit voorjaar was er opnieuw een onderzoek en werden er 2000 van deze plantjes gevonden.” Van Schie wijst naar de grond. „Kom je in het voorjaar, dan vind je hier koekoeksbloemen, veenpluis en de zeldzame blauwe knoop.” Vogels zijn ook in overvloed aanwezig. Het typische geluid van de ijsvogel wordt in de wijde omtrek gehoord. De zwarte stern en het visdiefje vertonen zich ook met regelmaat.

Natuurmonumenten is al jaren actief met het herstel van het plassengebied. Midden in het Groene Hart valt dat niet mee. Over iedere vierkante meter wordt gesteggeld. Toch ervaart de stichting de laatste jaren minder tegengas van de provincie en de gemeenten. „Het besef dat het Groene Hart een mozaïek van agrarisch gebied en natte natuur is, dringt tot de bestuurlijke lagen door. We staan niet langer meer tegenover, maar naast elkaar”, zegt Teo Wams, die het woord voert namens Natuurmonumenten. „Toch is er reden tot zorg. Zuid-Holland pakt de natuurontwikkeling in dit gebied onvoldoende op, terwijl daarover duidelijke afspraken zijn gemaakt. Doe je in dit gebied echter niets, dan gaat de kwaliteit van de natuur hollend achteruit.”

Moeraswachter Van Schie toont de cultuurhistorische waarde aan in het landschap. „Deze enorm uitgestrekte plas is 500 jaar terug met enkel mankracht uitgegraven.” Na verloop van tijd klonk nabijliggend land dat was drooggelegd voor akkerbouw en veeteelt weer in. Daardoor ligt het water op sommige plekken maar liefst vier meter boven het landsniveau.

Delen van de plassen zijn veranderd in laagveen. De verschillende fasen van vervening zijn overal in het landschap aanwezig. Op sommige plaatsen is alleen nog een losse kluit waterplanten te zien. Even verderop is een moerassig eilandje met lichtgroene begroeiing ontstaan. Waar de laag dikker wordt, komen biezen en hogere planten op. Deze worden tijdig afgesneden. Wanneer de planten te hoog groeien of op sommige plekken zelfs bossen ontstaan, verdwijnt het unieke beeld van een laagveenlandschap.

Natuurmonumenten probeert de uniciteit van het landschap te behouden door de wisselwerking die er was tussen cultuur en natuur weer na te bootsen. Daarom worden er net als vroeger weer gaten voor afwatering gegraven, waarin nieuwe veenlagen kunnen ontstaan. Iedereen mag meegenieten van dit kleurrijke proces. Daarom startte de stichting de campagne ”Laat je groene hart zien”. Een zogenaamde glimmis in de vorm van een hart is te koop. De opbrengst is natuurlijk voor de plassen bij Nieuwkoop.