Een producent wil zelfstandig zijn en zo veel mogelijkheid vrijheid hebben om bepaalde producten, goederen of diensten op zijn eigen manier te produceren. Hij wil door de verkoop daarvan aan klanten geld verdienen, zodat hij kan voorzien in zijn eigen onderhoud en dat van degenen voor wie hij verantwoordelijk is.De producent moet concurreren met andere producenten. Wie het goedkoopst produceert (natuurlijk moet er ook enige kwaliteit zijn en service), heeft werk en inkomen, want consumenten nemen dan zijn producten, goederen en diensten af.

De consument let op prijs, kwaliteit en service. Maar vooral op de prijs, want als hij minder voor het ene product of de ene dienst hoeft uit te geven, kan hij meer geld besteden aan andere nuttige of leuke dingen. Zijn geld(besteding) is dus letterlijk zijn leven. Hoe meer hij overhoudt om te besteden, hoe meer hij van zijn leven kan maken.

Beiden, producent en consument, zitten zo gevangen in een dodelijke race om de laagste kostprijs. Een warme bakker, een zelfstandige met een mooie eigen zaak die zijn werk goed doet, wordt weggeconcurreerd, omdat hij minder efficiënt kan werken dan een supermarkt die plotseling in zijn wijk opduikt. Dit is oneerlijk en asociaal. De harde concurrentie veroorzaakt veel persoonlijk leed en ontwortelt veel levens bijna letterlijk.

De werking van het vrijemarktmechanisme is in sterke mate onzichtbaar, het gaat automatisch. De consument kiest voor de lagere prijs van de supermarkt en het grotere gemak van meer boodschappen in één keer kunnen meenemen. En er zijn nauwelijks supermarktklanten die erbij stilstaan dat zij iets te maken hebben met het verdwijnen van de bakker.

De vrije markt zorgt ook voor anonimiteit. De moderne burger zet zijn geld op de bank en heeft vervolgens geen idee wat ermee gebeurt. Mogelijk investeert hij zo ongemerkt in zaken waarvoor hij helemaal niet zou kiezen.

Vernietiging
Een van de manieren waarmee de producent de kostprijs kan verlagen, is schaalvergroting. Immers, dan wordt de kostprijs per eenheid product lager. De gevolgen: eenvormigheid in bouw en landschap, ontslagen als gevolg van automatisering of mechanisering en uitputting van grondstoffen. Steeds meer produceren binnen kortere tijd tegen minder kosten is een must in de dodelijke race naar de laagste kostprijs.

Als burger pleit de mens bij de politiek voor alles wat de dupe wordt van deze race, zoals de alleenstaande moeder met drie kinderen, de natuur, laagbetaalden, werklozen, gehandicapten, monumenten (die op particuliere basis niet meer te betalen zijn), het milieu, het klimaat enzovoort.

Mens en milieu zijn een kostenpost geworden waarop bezuinigd wordt. Anders verlies je de race naar de laagste kostprijs en raak je in de moordende concurrentiestrijd je werk en je inkomen kwijt.

Als consument kiest diezelfde burger -vanwege zijn gevangenschap in de ratrace naar de laagste kostprijs- voor zichzelf. Immers, als hij minder geld hoeft uit te geven aan het ene product of de ene dienst, houdt hij meer geld over voor uitgaven aan andere noodzakelijke of leuke dingen. En zo helpt hij mee aan de vernietiging van mens, klimaat en milieu.

Het mechanisme van de vrije markt is daarom een kwaadaardig systeem. Het is dringend nodig dat we de overstap maken naar een duurzame wijze van produceren en consumeren. Allen zo kan deze dodelijke spiraal doorbroken worden.

De auteur is directeur van het Climate Innovation Platform World Wide (cipww.com).