Veel mensen voelen zich op dit moment onzeker in een wereld waarin van alles verandert. Banen voor het leven bestaan niet meer. Kerken verdwijnen en moskeeën verschijnen. Het geeft veel mensen een ongemakkelijk gevoel. Ze zijn bang voor het verlies van hun baan en hun eigenheid. Ze voelen zich onzeker over de toekomst.Ik worstel nog met de vraag hoe we moeten omgaan met die gevoelens van onzekerheid en onbehagen. Ik heb geen kant-en-klaar antwoord, maar ik weet wel wat we níét moeten doen.

Aan de ene kant moeten we gevoelens van angst en onzekerheid niet negeren of bagatelliseren. Als we dat zouden doen, voelen die mensen zich niet gehoord en niet serieus genomen. Het zou ook onterecht zijn. Hun pijn en problemen zijn echt.

Maar aan de andere kant moeten we hun angst en argwaan ook niet onnodig versterken. Dat zou getuigen van onverantwoord politiek handelen. Ik vind het onverantwoord om wantrouwen te zaaien in de hoop er zetels mee te oogsten.

De politieke discussie over allochtonen en sociale samenhang wordt in verontrustende mate vertroebeld door een element waar de politiek eigenlijk niet over gaat: het element van de godsdienst. Het maatschappelijk onbehagen wordt te vaak versmald tot een discussie over de islam. Aan de ene kant begrijp ik dat. De islam is zichtbaar op straat en wordt nu eenmaal gezien als een bron van angst.

Verzuiling
Het wegnemen van die angst is in mijn ogen primair een taak van de moslims zelf. Migranten en hun maatschappelijke organisaties zouden meer kunnen en meer moeten doen om gevoelens van onbehagen over de islam weg te nemen. Door onomwonden stelling te nemen tegen extremisten. Door zich open te stellen voor vragen en kritiek op wat zij als vanzelfsprekend beschouwen, maar door anderen hier ter discussie wordt gesteld. Door uit de slachtofferrol te treden.

Integratie vraagt om aanpassing en acceptatie. Van twee kanten. Integratie betekent niet dat mensen hun wezenskenmerken moeten opgeven. Diversiteit kan, mits goed gemanaged, een verrijking van de samenleving zijn, ook al hebben nieuwkomers en oorspronkelijke bewoners aanvankelijk de neiging zich in eigen kring terug te trekken.

Maar na verloop van tijd verandert dat. Dan trouwen ze met elkaar, dan rouwen ze met elkaar, dan bouwen ze met elkaar. Dat leert de geschiedenis. In de dagen van de verzuiling hadden geloofsgemeenschappen ook hun eigen hokjes en hun eigen heilige huisjes. Nu zijn mensen veel vrijer en maken ze zelf wel uit wat ze stemmen en wat ze lezen.

Ik begrijp het wel als anderen dan zeggen: „Ja, maar in de tijd van de verzuiling ging het om verschillende variaties op het christendom; de islam is wat dat aangaat wezensvreemd!” Deze redenering is niet onwaar, want het gáát om een andere godsdienst. Maar als we nou eens niet naar de verschillen in godsdienst, maar naar de overeenkomsten tussen gelovigen kijken, dan zien we dat christenen, joden, moslims, maar ook humanisten, in wezen hetzelfde zoeken: vertrouwen, zekerheid, welvaart in een stabiele omgeving waar rechten en plichten in balans zijn.

Vadertje Drees
Een paar jaar geleden presenteerde de president van De Nederlandsche Bank, Nout Wellink, een onderzoek waarin ons sociale vertrouwen werd gemeten aan de hand van de volgende vraag: „Vindt u dat over het algemeen de meeste mensen te vertrouwen zijn?” In het onderzoek zeiden zeven van de tien Nederlanders dat de meeste mensen over het algemeen te vertrouwen zijn. Dat is een hoge score.

Ik zou dit onderzoek verder onbesproken kunnen laten, maar het lijkt me wel zo eerlijk om u toch nog even te wijzen op een ander cijfer uit dat onderzoek: een cijfer over het vertrouwen in de politiek. Een op de vijf Nederlanders bleek helemaal geen vertrouwen in het parlement te hebben. Wellink noemde dat destijds zorgelijk, vooral als een afnemend vertrouwen in de politiek ook zou wijzen op een afnemend vertrouwen in het functioneren van de samenleving.

Dat moeten we natuurlijk zien te voorkómen. Door hard te werken aan het herstel van het vertrouwen. Dat is lastig. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Maar de geschiedenis geeft ons goede voorbeelden. Willem Drees bijvoorbeeld. ”Vadertje Drees” was een sobere, verstandige en daardoor ook vertrouwenwekkende minister-president. Nederland heeft behoefte aan betrouwbare bestuurders van zijn stempel.

Investeren in vertrouwen is niet soft. Vertrouwen is de specie van de sociale cohesie. Vertrouwen is de smeerolie voor onze economie. Vertrouwen is de kurk waarop onze democratie drijft. Angst, argwaan en afkeer van mensen die anders zijn kunnen de stabiliteit in een samenleving verstoren. Daarom zullen we er alles aan moeten doen om te investeren in vertrouwen en verbinding.

De politiek is beter in het managen van sociaaleconomische problemen dan in het managen van sociaal-culturele problemen. De overheid is prima in staat om bruggen over rivieren te bouwen, maar heeft moeite om bruggen tussen mensen te slaan. Maar het moet wel gebeuren. We moeten voorkomen dat mensen als los zand een gemeenschap van eenlingen vormen.

Ik geloof dat vertrouwen in de samenleving vanzelf een dam opwerpt tegen die mensen die de samenleving juist willen ontwrichten en schade willen berokkenen. Mensen die het gevoel hebben dat ze volwaardige burgers zijn, zullen veel verliezen als ze bijvoorbeeld extremisten niet een hak zetten of de overheid niet informeren als ze relevante gegevens hebben over lieden die de rechtsstaat willen ondermijnen.

Voorbij
Vroeger bestaat niet meer, onze wereld is veranderd. We kunnen nog wel eens met weemoed verlangen naar oude zaligheden en oude zekerheden, maar wat voorbij is, is voorbij. De wereld verandert en we zullen moeten meeveranderen.

Om onze onzekerheid voor de toekomst te overwinnen, om samen vooruit te komen, kunnen we niet zonder vertrouwen. Het gezonde gevoel dat we elkaar kunnen vertrouwen en dat we op elkaar kunnen bouwen als dat nodig is, dát geeft de kracht die we nu nodig hebben. Vertrouwen als brandstof voor de zoektocht naar welvaart en stabiliteit.

De auteur is staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.