Ds. Harinck wijst er terecht op dat de intentie van het antinomianisme is om alle eer te geven aan de genade van God. Hij heeft echter ook oog voor de schaduwzijden van deze leerstellige opvatting. Tegelijk plaatst hij vraagtekens bij de visie dat Comrie en ds. Kersten representanten zijn van het leerstellige antinomianisme.Graag wil ik zijn bezorgdheid wegnemen dat ik etiketten opplak. Ik doe dat in vier punten. Vanwege de beperkte ruimte richt ik me vooral op Comrie.

Ten eerste, onder antinomianisme versta ik de visie dat menselijke daden geen voorwaardelijke rol spelen in de toepassing van het heil. Omdat de antinomianen alle menselijke daden gelijkstellen aan verdienstelijke werken, vinden ze dat alle daden van de mens (ook het geloven) uit de toepassing moeten worden geweerd. In mijn boek heb ik een dusdanige omschrijving van antinomianisme willen geven, dat antinomianen zoals Tobias Crisp ermee zouden kunnen instemmen. Mijn omschrijving is dus een zakelijk oordeel, geen waardeoordeel.

Parallellen
Ten tweede, dat Comrie antinomiaan zou zijn heb ik niet zelf bedacht. Zijn tijdgenoten hebben al dezelfde zorg geuit. Ook verdedigt Comrie de Engelse antinomianen uitvoerig, zonder enig woord van kritiek. Bovendien stelt hij in de opdracht voor zijn catechismusverklaring dat menselijke daden niet alleen van de verwerving, maar ook van de toepassing moeten worden uitgesloten. Wie zich in het Engelse leerstellig antinomianisme verdiept, wordt verrast door de zeer vele parallellen met Comrie. Men leze hoofdstuk 4 in mijn boek ”Herman Witsius en het antinomianisme”.

Ten derde, het staat buiten kijf dat Comrie en ook ds. Kersten stellen dat de mens niet alleen in de wedergeboorte maar ook in de geloofsvereniging met Christus lijdelijk is. Witsius daarentegen betoogt in zijn reactie op het antinomianisme dat de mens wel lijdelijk is in de wedergeboorte, maar niet in de geloofsvereniging met Christus: daartoe is het aannemen van Hem onmisbaar.

Hier blijkt het belang van het onderscheid tussen verwerving en toepassing: Christus heeft wel het geloof en de bekering voor de uitverkorenen verdiend (DL II vdd 3), maar dat betekent niet dat Hij in hun plaats gelooft en zich bekeert. Dat blijven daden van de mens (DL III/IV 12). Als zodanig is het geloven voorwaarde van de rechtvaardiging en is bekering voorwaarde van de zaligheid aldus Witsius.

Ontwikkeling
Ten vierde, ds. Harinck nuanceert Comries visie dat de geloofsvereniging plaatsvindt door het geloofsvermogen met een verwijzing naar Comries ”Eigenschappen des geloofs” uit 1744. Comrie hing echter pas sinds zijn catechismusverklaring van 1753 het antinomianisme aan. De ontwikkelingen in Comries visie op het antinomianisme heb ik uiteengezet in een artikel in het Documentatieblad Nadere Reformatie (2006-2). Als het beroep op de ”eigenschappen” vervalt, behoort ook volgens ds. Harincks omschrijving de latere Comrie tot het antinomianisme.

Ik geloof dus niet dat ik beschuldigende etiketten opplak. Met het begrip leerstellig antinomianisme wil ik de positie van theologen als Comrie verhelderen op een wijze die recht doet aan hun feitelijke opvattingen. En mijn dieperliggende intentie is te laten zien dat het ”sola gratia” alleen niet genoeg is. Het ”sola fide” (de grond voor het algemene bevel tot geloof en bekering) moet een theologisch verantwoorde plaats ontvangen, zodat we ook weten waaróm we mensen oproepen tot geloof en bekering.

„Die de Zoon met waar geloof heeft aangenomen, die heeft het leven; die de Zoon van God niet heeft aangenomen, heeft het leven niet” (1 Joh. 5:12 met kanttekening). Gelukkig zijn ds. Harinck en ik het daarover van harte eens.

De auteur is kandidaat in de Hersteld Hervormde Kerk.