Het kabinet is fel tegen een referendum over de uitbreiding van de EU, omdat de regering namens Nederland al heeft ingestemd met de hoofdlijnen van de uitbreiding. Premier Balkenende en staatssecretaris Nicolaï (Europese Zaken) vrezen dat Nederland zich een erg onbetrouwbare partner toont door nu alsnog een referendum te organiseren. Waarschijnlijk zal het kabinet de Kamer dan ook antwoorden dat er geen ruimte meer is voor een referendum op dit punt.

GroenLinks, D66 en SP willen wel zo’n referendum. Ook de LPF is daarvoor. De PvdA-fractie is verdeeld. Veel fractieleden voelen voor het kabinetsstandpunt. Niettemin steunde de PvdA dinsdag een motie van D66-leider De Graaf, die vraagt of het kabinet wil onderzoeken of het organiseren van een referendum over de uitbreiding nog mogelijk is. Dat is voor de PvdA een belangrijk punt van twijfel. Volgens De Graaf kan de regering in Brussel best aangeven dat zij haar standpunt over de EU-uitbreiding nog wil wijzigen als een meerderheid van de bevolking daartegen blijkt te zijn.

De PvdA maakt zich vooral sterk voor een referendum over de toekomstige politieke en staatsrechtelijke vormgeving van de EU. Over dat onderwerp beraadt zich momenteel de Europese Conventie, een denktank met vertegenwoordigers van alle lidstaten en het Europees Parlement. Deze Conventie komt onder meer met een ontwerp voor een Europese grondwet. PvdA-politicus Timmermans diende dinsdag een motie in voor zo’n referendum. Ook die motie kreeg steun van LPF, GroenLinks en SP.

Voor een referendum over de politieke toekomst van de EU is meer tijd dan voor een referendum over de uitbreiding. Over de uitbreiding moet Nederland in december op de eurotop in Kopenhagen al een omlijnd standpunt hebben, terwijl de Conventie nog maanden nodig zal hebben. Niettemin zijn CDA, VVD, ChristenUnie en SGP zowel tegen een uitbreidingsreferendum als tegen een referendum over de Conventie.