De eerste reden is: de aanslag op onze tijd! Je merkt het niet zo snel, maar alles wat je bezit of consumeert kost tijd. Tijd om het te kopen, tijd om ermee om te gaan, tijd om het ook weer te vervangen. Dat is allemaal nauwelijks van belang als je arm bent, maar als je goed verdient en meer consumeert, beginnen al die aanspraken op onze kostbare tijd wel door te tikken. Je hebt minder tijd over voor anderen.Een materieel rijke samenleving is dan ook vaak een samenleving vol eenzaamheid. Mensen hebben geen tijd meer over voor elkaar, en dat vermindert hun geluk. Goederen verdringen de medemensen. We leven in een tijd waarin kinderen vaak zelf hun eten uit de koelkast moeten halen en in de magnetron moeten stoppen. En waarin mensen zo gehaast leven dat ze soms ook meer dingen tegelijkertijd pogen te consumeren: zoals mensen op een receptie soms in de ene hand een glas sherry vasthouden, in de andere hand pinda’s - en intussen ook nog pogen anderen even een hand te geven.

Shalom -het Bijbelse woord voor geluk- heeft een element van rust in zich. Maar juist dat wijkt weg als we steeds maar meer proberen te consumeren.

De bekende christenpsychiater dr. Anna Terruwe noemde eens een markante tweede reden waarom meer luxe mensen niet gelukkig maakt. Ze noemt die reden ”de rijping van het verlangen.” Zoals bomen tijd nodig hebben om te rijpen, hebben echte menselijke verlangens dat ook. Ze moeten als het ware wachten om tot echte bevrediging, verzadiging te kunnen leiden. Maar onze samenleving gunt zich die wachttijd niet. Als er een verlangen of begeerte opkomt, moet die zo snel mogelijk worden bevredigd - daar is toch ook de vele reclame op uit? Maar, zo stelde Terruwe, na het voldoen aan die wens treedt het verlangen naar meer al snel weer in. De verzadiging blijft uit, de verslaving doet gemakkelijker haar intree. En het geluk blijft uit.

Er is nog een laatste, misschien zelfs belangrijkste argument om erg kritisch te staan tegen het oeverloze, opgepepte consumentisme van onze tijd. Het is het argument dat je voldoende moet hebben om in de ogen van anderen, van je buren of soortgenoten mee te tellen. In onze hedendaagse consumptiecultuur jagen we elkaar op, volgen we onze buren na. Het is bekend dat jonge Zweedse stellen zich vaak verplicht voelen allebei te gaan werken, omdat ze zich anders niet meer het levenspeil kunnen veroorloven dat voor hun vrienden acceptabel is. Welstand als sociale dwang, dat kan dus voorkomen!

Hoe ontsnap je aan die dwang? De Franse filosoof René Girard vergelijkt onze consumptiecultuur met een cycloon van begeren die over de wereld jaagt. Maar hij wijst er tegelijkertijd op dat elke cycloon een stiltecentrum heeft. Twee woorden gebruikt hij om dat stiltecentrum te beschrijven: het woord liefde -want in de echte liefde staat het geven centraal- en het woord navolging. Je kunt je buren pogen na te volgen, maar het echte geluk, shalom, ligt in de navolging van onze Heer.

Bob Goudzwaard

Emeritus hoogleraar economie