Laat ik meteen maar zeggen: Iedereen wil het, het Makgenre spreekt christelijke auteurs enorm aan. Onze uitgeverij (Boekencentrum/Mozaïek) krijgt veel voorstellen van auteurs op dit gebied. Het lijkt zo eenvoudig: je eigen of andermans persoonlijke geschiedenis opschrijven. De feitjes liggen voor het oprapen, in leven zijnde familieleden kunnen gegevens verstrekken, de mogelijkheid tot informatie verzamelen is overvloedig aanwezig.Maar dan, dan begin het. Schrijf die persoonlijke geschiedenis maar eens op. Negen van de tien keer krijg je een onbenullig verhaal waarvan je als lezer denkt: Waarom zou ik dit moeten lezen? Het resultaat valt dan in het genre oudemannenpraat, en het verhaal is op z’n best te gebruiken als memoires voor de eigen geïnteresseerde familieleden.

Persoonlijkheid
Hoe komt dat nu, dat het christelijke schrijvers -ondanks hun grote waardering voor het Makgenre- niet lukt zelf zoiets te maken? Er vallen allerlei oorzaken te bedenken (ook vaak door auteurs als excuus gebruikt om gebrek aan talent te verdoezelen). Je zou niet kritisch over het eigen verleden mogen schrijven, als christenauteur moet je altijd zekere grenzen in acht nemen, kun je niet al te persoonlijk worden, enzovoort. Maar daar zit het probleem niet, denk ik.

Er is echt een verschil tussen de gewone familieverhalen en de Makverhalen, en hier komt dan het begrip ”persoonlijkheid van de schrijver” om de hoek kijken. De auteur dient te beschikken over veel levenservaring, enorme mensenkennis, uitstekend observatievermogen, groot inlevingsvermogen, stilistische kwaliteiten, visie en passie. En heel veel talent. Een groot auteur beschikt over al deze eigenschappen. Het zijn instrumenten om iets ogenschijnlijk onbeduidends belangwekkend te maken.

Dat opa elke dag op het land werkt, is niet bepaald interessant. Dat wordt het pas als opa op het land werkt omdat hij niet anders kan, bijvoorbeeld om zijn sombere gedachten te verdringen, of als deze opa met zo veel liefde zijn plantjes verzorgt omdat dat (die plantjes) het enige is wat hij lief kán hebben.

Het gaat bij dit genre dus niet alleen om de feitelijke waarneming, maar vooral om wat erachter zit. Het documentaire moet naar een hoger plan getild. Het gewone wordt in handen van een goede auteur ongewoon: een schrijver met visie en talent zal altijd zinnen maken waarin veel meer zit dan de feiten. En dan wordt zo’n boek ineens een monument, een authentieke levensgeschiedenis, een stukje geschiedschrijving. De persoonlijkheid van de schrijver komt erin mee.

Ik denk dat dit genre misschien nog wel moeilijker is dan gewone fictie. Bij fictie kun je als auteur spannende dingen bedenken (die onmacht tot diepere observaties kunnen camoufleren), bij het Makgenre heb je te maken met vaak eenvoudige feitjes, en probeer daar dan maar eens een meeslepend boek van te maken. Het is dus een grote kunst.

Stichtelijke levensbeschrijvingen
Er is nog een reden waarom dit genre voor christelijke auteurs extra moeilijk is. Doordat het (eigen) verleden bij voorkeur geïdealiseerd wordt, krijg je algauw een al te vriendelijke kijk op de te beschrijven geschiedenis. Dat is vaak te zien aan de hoeveelheid verkleinwoorden die ineens opduikt. „Hij verschool zich tussen de bosjes naast het strookje gras dat naar het weggetje liep waar het heerlijk geurende kersenboompje stond.”

Vreemd misschien, maar de (stichtelijke) levensbeschrijvingen die in de christelijke boekhandel goed verkocht worden, komen nog het dichtst bij het Makgenre. Ze voldoen aan vrijwel alle kenmerken: ze beschrijven een gewoon mensenleven - de boerenschuur, het erf, de kerkenraadskamer met sigarenrook, de familie, de gezelschappen, wie er allemaal waren (en wie familie was van wie). Het wordt allemaal tot in detail beschreven, vaak gebaseerd op serieus archiefonderzoek, familiestukken en fotoalbums. Deze levensbeschrijvingen hebben een documentair karakter en zijn in licht romantische stijl geschreven.

Misschien is dit dan wel de reformatorische tegenhanger: het surplus zit hem in dit geval in de meerwaarde van het perspectief van geloof, godsvrucht of godsdienstigheid. Het gewone leven is bijzonder gemaakt door de grote aandacht van de schrijver voor het geloofsleven. En daarmee opgetild naar het niveau van geloofsgeschiedschrijving.

De populariteit van het genre heeft echter niet alleen te maken met de serieuze geloofszaken, maar juist ook met de kleine dingen: de dominee die op vaste tijden een borrel krijgt, de sigaren in de kerkenraadskamer, de kwaaltjes van de vrouwen, de onverwachte bezoekjes van onbekende verre neven of nichten, en niet te vergeten jicht en reumatiek. Dat alles kan zich verheugen in grote belangstelling.

Afstand nemen
Maar doorgaans is het zo dat christelijke auteurs, als ze over hun eigen familie gaan schrijven, niet boven het niveau van bejaarde herinneringen uitstijgen, en in een soort sentimenteel idioom vervallen waarbij Van de Hulst nog stevig aandoet. Die combinatie van idealisme en sentimentaliteit maakt dat kanshebbende familieverhalen (want die zijn er!) veelal ten onder gaan aan een zoete stijl en onbenulligheid.

En natuurlijk, om een persoonlijke geschiedenis te schrijven moet je afstand durven nemen, moet je het lef hebben om ook de fouten van je dierbare opa te beschrijven, dat hij bijvoorbeeld stiekem de blaadjes van Mussert las. Pas dan wordt zo’n dierbare opa een echt mens van vlees en bloed. En, denk ik, des te dierbaarder.

Beppie de Rooy is acquirerend redacteur bij uitgeverij Boekencentrum/Mozaïek.