Dat schrijft de Gezondheidsraad in een advies dat donderdag is aangeboden aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het advies is opgesteld door een commissie onder voorzitterschap van prof. dr. S. P. Verloove-Vanhorick, hoogleraar kindergeneeskunde aan de Universiteit Leiden.

Volgens de Gezondheidsraad zijn gehandicapten kwetsbaarder als ouders, maar kunnen ze, al dan niet met ondersteuning, adequate opvoeders zijn. „In andere gevallen (bijvoorbeeld beneden een IQ van zestig) is het opvoeden van een kind echter een te zware belasting, met nadelige gevolgen voor zowel ouder als kind. Als dat zo is, of als een kinderwens ontbreekt, is er bij seksuele activiteit een vorm van anticonceptie wenselijk die effectief is, maar ook zo min mogelijk belastend en ingrijpend.”

Zowel de betrokkene zelf als de hulpverlener heeft vaak moeite om gefundeerd te beslissen over ouderschap en anticonceptie, constateert de raad. Het beleven van seksualiteit door gehandicapten wordt steeds meer geaccepteerd doordat beleidsmakers en zorgverleners ernaar streven de leefsituatie van mensen met een verstandelijke beperking zo veel mogelijk overeen te laten komen met die van niet-gehandicapten. Artsen worden daardoor echter in toenemende mate geconfronteerd met vragen over de mogelijkheden van ouderschap en het gebruik van anticonceptie voor deze groep. Het advies heeft als doel hun meer houvast te geven.

Vooropstaat dat mensen met een verstandelijke beperking burgers zijn met dezelfde rechten en plichten als ieder ander, vindt de raad. Dit betekent dat de arts belang hecht aan het oordeel van de patiënt over mogelijk ouderschap of anticonceptie. Dit oordeel legt meer gewicht in de schaal naarmate de patiënt beter in staat is de gevolgen van een beslissing te overzien.

Wanneer met een wilsbekwame patiënt een meningsverschil ontstaat over de mogelijkheid van ouderschap, kan de arts hem of haar niet dwingen tot (een bepaalde vorm van) anticonceptie. Dit zou de lichamelijke integriteit aantasten. De Gezondheidsraad is van mening dat de arts alleen mag proberen de patiënt in een dialoog te overtuigen.

Die dialoog verloopt in de praktijk helaas niet altijd goed, stelt de raad. Te vaak wordt gedacht dat mensen met een verstandelijke handicap niet voor rede vatbaar zijn. Zij kunnen veel meer dan nu ondersteund worden om hun autonomie te ontwikkelen. Daarnaast werken artsen onder grote tijdsdruk en hebben zij niet altijd de benodigde kennis.

Er zijn, aldus het advies, situaties waarin het denkbaar is dat het belang van een derde, zoals een eventueel kind, zwaarder moet wegen dan de wens van de patiënt. Dit roept de vraag op of dan wél onder dwang anticonceptiemiddelen toegediend mogen worden. Volgens de wet is het gebruik van dwang slechts toegestaan om het belang van de patiënt te beschermen en alleen als deze wilsonbekwaam is.

De Gezondheidsraad hecht grote waarde aan het voorkómen van onverantwoord ouderschap, maar bepleit op dit moment nog geen aanpassing van de wet die dwang ook in andere gevallen zou toestaan. Eerst moet de praktijk van hun ouderschap veel duidelijker in kaart gebracht worden. Ook kunnen ouders met een verstandelijke beperking nog veel beter ondersteund worden. Pas daarna is een eventuele politiek-maatschappelijke afweging op haar plaats.

Wanneer iemand met een verstandelijke beperking tot anticonceptie besluit, moet de arts helpen een middel te kiezen dat past bij de vaardigheden en wensen van de betrokkene, vindt de raad. Ook hiervoor zijn tijd en specifieke kennis nodig, iets waaraan het nu vaak ontbreekt. Pas wanneer er voldoende ondersteuning is van patiënten en hulpverleners in de afwegingen rond ouderschap en anticonceptie, kan het principe van gelijkwaardig burgerschap voor mensen met een verstandelijke handicap ook in de praktijk betekenis krijgen, verklaart de Gezondheidsraad.