„Wij moeten uiteraard met onze (EU-)collega’s nagaan waarom dit verdrag niet is gegaan zoals gehoopt werd en onderzoeken of er een politieke weg vooruit is”, zei hij tegen de Ierse staatsomroep RTE.Ierland loopt het risico dat andere lidstaten de in het verdrag voorziene hervormingen doorzetten en nieuwe regels opstellen waarbij Ierland op sommige punten wordt buitengesloten. Andere EU-landen zullen op een gegeven moment besluiten dat Ierland zijn verhouding tot Europa moet „herdefiniëren”, zei Cowen. „Die situatie wil ik vermijden.”

Analisten menen dat de EU op het Ierse nee kan reageren door de Ieren speciale garanties te bieden, zodat zij op bepaalde terreinen zoals belastingtarieven, het zedenbeleid of militaire verplichtingen de controle behouden, en vervolgens Ierland te vragen een nieuw referendum uit te schrijven. Deze weg werd ook bewandeld toen de Ieren in 2001 een ander EU-verdrag afwezen. Na een aanvulling op het verdrag waarin de Ierse militaire neutraliteit werd benadrukt, gingen de kiezers in een tweede referendum alsnog akkoord.

De Britse minister van Buitenlandse Zaken, David Miliband, zei dat het aan de Ierse premier is om aan de overige lidstaten uit te leggen wat er mis is gegaan en wat er nu moet gebeuren.

Frankrijk, dat vanaf 1 juli het EU-voorzitterschap overneemt, wil dat Ierland een nieuw referendum houdt over het EU-verdrag. Ierland mag daar wel de tijd voor nemen, zei de Franse minister Jean-Pierre Jouyet (Europese Zaken) zaterdag. „Er is geen andere oplossing dan een herstemming”, zei Jouyet zaterdag tegen Europe 1 radio. „Maar het zou dom en contraproductief zijn de Ieren tot spoed te manen voor een nieuw referendum.”

Ierse bewindslieden sluiten een nieuw referendum niet uit. Maar erg happig zijn ze er niet op. Ze vrezen veel werk en een nieuwe afwijzing. „Het risico voor Europa en Ierland is dat er nog grotere schade ontstaat voor ons land en onze belangen”, zei minister Conor Lenihan van Onderwijs en Justitie zaterdag.

EU-landen moeten ondanks het Ierse nee het goedkeuringsproces van het Verdrag van Lissabon doorzetten, zei de Franse president Nicolas Sarkozy zaterdag. Hij denkt dat op die wijze een EU-crisis vermeden kan worden.

Evenals Frankrijk willen de meeste andere EU-landen, waaronder Nederland, intussen doorgaan met de goedkeuring van het EU-verdrag in parlementen. In Nederland heeft de Tweede Kamer ingestemd, maar moet de Eerste Kamer nog akkoord gaan.

Door de Ierse afwijzing is het duidelijk dat het EU-verdrag niet meer op 1 januari in werking kan treden, zei de Luxemburgse premier Jean-Claude Juncker. De Luxemburger is de gedoodverfde kandidaat voor de nieuwe functie van EU-president die door het verdrag zou ontstaan. „Er is een veelheid aan kwesties op te helderen”, zei Juncker, de langstzittende premier van de EU.

Juncker, Balkenende en andere regeringsleiders van de EU-landen bespreken de situatie donderdagavond en vrijdag in Brussel bij hun driemaandelijkse EU-top. Om een oplossing voor te bereiden, komen maandag alvast de ministers van Buitenlandse Zaken bijeen in Luxemburg.