Ter vergelijking: in Nederland overlijden twee maal zo veel moeders en kinderen bij een geboorte als in Japan. Maar het Japanse succes kent ook z’n keerzijde. Vorig jaar augustus verloor een vrouw in de prefectuur Nara, in Centraal-Japan, het bewustzijn tijdens een bevalling. Ze werd onmiddellijk per ambulance naar een groter ziekenhuis vervoerd. Maar ziekenhuis na ziekenhuis wees haar af: er was geen arts te vinden. Maar liefst negentien ziekenhuizen stuurden de ambulance door en uiteindelijk overleed de vrouw. Kort hierna werd een andere zwangere vrouw in dezelfde prefectuur door negen ziekenhuizen geweigerd. Zij had uiteindelijk een miskraam in de nog steeds naar een ziekenhuis zoekende ambulance.Dit zijn geen uitzonderingen. In de Japanse hoofdstad Tokio werden afgelopen jaar 5400 ambulancepatiënten, of 1 op de 122, door ten minste de eerste vijf ziekenhuizen geweigerd. In Osaka, de op een na grootste stad van Japan, werden 3800 ambulancepatiënten ten minste vijfmaal geweigerd.

Overwerkt

Volgens een recente studie is het doorsturen van zwangere vrouwen die acute zorg nodig hebben een normale gang van zaken geworden. Japan heeft een enorm tekort aan artsen, vooral gynaecologen. Tussen 1994 en 2004 daalde het aantal gynaecologen met 7 procent. Veel van de overgebleven vrouwenartsen doen geen bevallingen meer.

De ene na de andere verloskundige kliniek sluit haar deuren. In 1996 had Japan er 4000; in 2005 waren er nog maar 2900. Gedurende de eerste drie maanden van dit jaar besloten 77 klinieken hun deuren te sluiten of hun activiteiten te verminderen.

„Als de situatie niet verandert”, zegt Haruko Kato, een vrouwelijke gynaecoloog in Osaka, „stort het medische systeem ineen.” Volgens Kentaro Shimura, voorzitter van de organisatie van verloskundigen en gynaecologen in Osaka, zijn daarvoor verschillende -structurele- oorzaken aan te wijzen. „De Japanse gynaecoloog is zwaar overwerkt”, legt Shimura uit. Het is vanzelfsprekend om bij wijze van spreken een werkdag van 24 uur te hebben.”

„Zelfs voor mannen”, vertelt Kato, „is dat zwaar. Maar voor een vrouw is het onvoorstelbaar moeilijk om het te combineren met een huwelijk en het opvoeden van kinderen.” Sinds kort heeft Kato weer tijd voor zichzelf. Dat is voor het eerst in bijna dertig jaar. „Op goede dagen”, herinnert zij zich, „kwam ik om 20.00 uur thuis, maakte een maaltijd, stopte mijn dochter in bed en werd daarna vaak weer teruggeroepen naar het ziekenhuis. Regelmatig had ik zelfs geen kans om naar huis te gaan. Twee jaar geleden had ik maar één vrije dag in het hele jaar. Het kwam erop neer dat ik uiteindelijk die dag ook moest werken.”

Veel vrouwen houden het dan ook niet lang vol en stoppen ermee. Daar ligt een andere belangrijke oorzaak van het tekort, want ruim twee derde van het aantal gynaecologen is vrouw. „Japan is totaal niet ingespeeld op de aanwezigheid van vrouwelijke artsen”, zegt Shimura. „Ondanks nieuwe wetten heeft Japan geen systeem dat het voor hen mogelijk maakt om te werken en tegelijk kinderen op te voeden.”

Een andere oorzaak is dat de huidige generatie niet meer te porren is voor hard werken. „Ik dacht daar zelf nooit over na”, zegt Shimura. „Hard werken was normaal voor doktoren. Maar jonge artsen vinden dat vreemd. Zij hechten veel meer waarde aan de kwaliteit van leven.”

Mai Ogino, een 26-jarige studente medicijnen op een gynaecologische afdeling van een ziekenhuis, beaamt dat. „Niemand van mijn studiegenoten heeft gynaecologie gekozen”, zegt ze. „Al mijn vrienden zeggen dat het veel te zwaar is en dat ik er beter mee kan stoppen.” Haar moeder, zelf gynaecoloog, vindt dat ook.

Arrestatie

Ironisch genoeg is het Japanse succes om in zo’n korte tijd zwangerschappen zo veel veiliger te krijgen ook een belangrijke oorzaak van de huidige problemen. „Voorheen was het vanzelfsprekend dat er complicaties waren tijdens een bevalling”, zegt Shimura. „Het gebeurde regelmatig dat er een baby overleed. Als een kindje het nu niet redt, gaat men er automatisch van uit dat de arts een fout heeft gemaakt.”

Keizo Hiramatsu, een gynaecoloog die veel onderzoek doet naar het overlijden van kinderen tijdens de geboorte, beaamt dit. „Men denkt dat een bevalling geen risico meer in zich draagt. Als er dan toch wat gebeurt stapt men direct naar de rechter. De verwachtingen zijn te hoog gespannen. Ik had bijvoorbeeld onlangs een patiënt die een vergoeding van mij eiste omdat ze enkele dagen niet kon werken vanwege pijn in haar arm na een injectie. Het komt ook vaak voor dat patiënten de arts of het verplegend personeel aanvallen. Japanners stappen steeds makkelijker naar de rechtbank. Het aantal medische rechtszaken is de afgelopen dertig jaar vertienvoudigd.”

De druppel water die de emmer deed overlopen voor veel gynaecologen, was de arrestatie in 2006 van een dokter. Een patiënt overleed als gevolg van het feit dat hij de keizersnee toepaste. „De dokter werd vervolgd als een misdadiger, terwijl hij juist enorm zijn best had gedaan om de vrouw te redden. Dat ingrijpen door justitie schokte de medische wereld.” Veel artsen stopten er mee. Anderen zijn doodsbang om ook maar het geringste risico te nemen. „Doktoren hebben nu vijfmaal zo veel werk”, vertelt Hiramatsu. „Werk dat voorheen door vroedvrouwen en verplegend personeel werd gedaan, doen we nu zelf. Je neemt het zekere voor het onzekere.”

Het lijkt een vicieuze cirkel. Lange werktijden, hoge eisen en de angst voor een rechtszaak zorgen ervoor dat jonge artsen de gynaecologie mijden en andere artsen ermee ophouden. Dit veroorzaakt weer meer werk voor de overgebleven artsen. Een ouderwets systeem dat geen rekening houdt met vrouwelijke artsen doet de rest. Hiramatsu: „Het is een complete chaos.”