„Wij zijn voor de autonomie van de mens, maar wel vanuit de solidariteitsgedachte”, gaf PvdA-Kamerlid Gill’ard woensdag te kennen met betrekking tot orgaandonatie. Mooie woorden, maar helaas nogal inhoudsloos. Want wat houdt die nobele solidariteitsgedachte in? In ieder geval niet dat men rekening houdt met de enorme gevoeligheden die een geenbezwaarsysteem voor potentiële donoren met zich meebrengt.In 1998 is de Wet op de orgaandonatie (WOD) van kracht geworden. Deze wet was er onder meer op gericht zo veel mogelijk mensen zich als orgaandonor te laten registreren, om als logisch gevolg meer donororganen te krijgen. Het resultaat van de WOD was echter dat slechts een derde deel van onze bevolking zich liet registreren, waarvan slechts de helft als donor. De overtuiging dat meer mensen donor zouden willen zijn, is nergens op gebaseerd. Wie donor wil zijn, denkt hierover na en maakt een bewuste keuze. Wie er niet over nadenkt, is zich ook niet van de risico’s die je als orgaandonor loopt, bewust.

Voorstanders van een geenbezwaarsysteem beroepen zich erg gemakkelijk op de laksheid van de Nederlandse staatsburgers als argument voor het systeem. Maar die laksheid heeft twee kanten. Natuurlijk heeft men gelijk, wanneer men stelt dat het afschuwelijk is als door laksheid mensen sterven. Maar juist om die reden mogen mensen die door laksheid geen geenbezwaarformuliertje hebben ingevuld niet belast worden met het risico van emotioneel geweld aan henzelf dan wel aan nabestaanden.

Onderbelicht
Door voorstanders van een geenbezwaarsysteem blijft ook de morele druk die een dergelijk systeem op potentiële donoren uitoefent, volledig onderbelicht. Bij een geenbezwaarsysteem, wijk je af waneer je geen donor wilt zijn; wie afwijkt, heeft iets te verantwoorden en wordt gedwongen heel bewust nee te zeggen tegen orgaandonatie. Hem of haar zal door vrienden en kennissen gevraagd worden wat de reden is om geen donor te willen zijn.

Ook het veelgebruikte anonimiteitsargument vervalt in dit kader volledig. Ook als de persoonsgegevens van niet-donoren met uiterste zorgvuldigheid bewaard worden, is iedereen zich ervan bewust dat de persoonlijke keuze tegen orgaandonatie bij hersendood bekend wordt. Het bewustzijn dat familie en vrienden dan alsnog weten dat je expliciet nee hebt gezegd, kan voor veel mensen een morele druk zijn.

De vraag is of mensen wel verplicht moeten worden om zich voor een zeer persoonlijke en vaak emotioneel beladen keuze te moeten verantwoorden. Zeker in kwesties van leven en dood moet de absolute vrijheid van ieder mens binnen de kaders van de waardigheid van het menselijk leven gerespecteerd worden. Is het niet juist solidair om mensen in deze ethische kwestie de absolute vrijheid, die dus in de weg wordt gestaan wanneer er sprake is van morele druk, te geven?

Nobel element
Solidariteit; een prachtig woord. Maar men mag er niet aan voorbijgaan dat dit begrip pas betekenis krijgt in de context waarin het gebruikt wordt. In het geval van het standpunt van de PvdA betekent solidariteit morele druk uitoefenen op mensen om ervoor te zorgen dat er meer organen beschikbaar komen. Het nobele element van orgaandonorschap verdwijnt hiermee vrijwel volledig. De PvdA-fractie wil blijkbaar evenals D66, GroenLinks en de SP, een opgelegde solidariteit in een ethische kwestie.

De auteur is lid van het CDA en promovenda aan de Universiteit Leiden.