”Ik ben de Wijnstok en gij de ranken. Een zoektocht naar de Nadere Reformatie in Wijngaarden tussen 1690 en 1712”
Auteur: Pieter Verhoeve
Uitgeverij: Blassekijn, Bleskensgraaf, z.j.; 128 blz.
ISBN 90 8048670 1
Pagina’s: € 18,50. De studie ”Ik ben de Wijnstok en gij de ranken. Een zoektocht naar de Nadere Reformatie in Wijngaarden tussen 1690 en 1712”, die Pieter Verhoeve het licht deed zien, is een verslag van een zoektocht zonder echt resultaat. De auteur ging op zoek naar iets dat uiteindelijk niet te vinden bleek. Toch is deze opbrengst zeker niet zonder waarde.

Verhoeve toetst de gangbare voorstelling dat de Alblasserwaard in de voorbije eeuwen een gebied was waar de invloed van de Nadere Reformatie zich meer deed gelden dan elders, aan de beschikbare bronnen. In het dorpje Wijngaarden ging hij op zoek naar mogelijk resultaat.

Dat hij moet concluderen dat, tenminste voor ”Wingerden”, de werkelijke invloed van het ”gereformeerd piëtisme” niet echt groot is geweest, maakt duidelijk dat we voorzichtig moeten zijn met onze voorstellingen van het verleden. Het mag dan waar zijn dat de erfenis van de Nadere Reformatie zich in de Alblasserwaard in het huidige tijdsgewricht wellicht meer laat gelden dan elders, toch wil dat niet zeggen dat het vanaf het begin zo is geweest dat deze regio zich liet bepalen door de prediking en levensheiliging die zo kenmerkend waren voor de predikanten die behoorden tot de stroming van de Nadere Reformatie. Het is de waarde van deze studie dat de auteur dat met de stukken heeft aangetoond.

Ernstige coccejaan
Gedurende de periode die Verhoeve heeft gekozen, de jaren 1690 tot 1712, was ds. Abraham ’t Gilde predikant van Wijngaarden. In totaal zou zijn ambtelijke dienst een periode van 46 jaren in hetzelfde dorp bestrijken. Ds. ’t Gilde was een zogenaamde ”ernstige coccejaan”. Hij is echter duidelijk niet te beschouwen als een vertegenwoordiger van de Nadere Reformatie. De kerkelijke notulen, maar ook andere archiefgegevens, geven enigszins een indruk van de levenssfeer in het kleine dorp, waarbij de ernstige vroomheid die karakteristiek is voor de Nadere Reformatie, niet valt te bespeuren.

Verhoeves boek gaat over Wijngaarden, maar heeft voor het grootste deel een wat algemener karakter. In de inleiding pleit hij voor casestudies, die zich niet alleen richten op steden of streken, maar ook op dorpsgemeenschappen. Het is te merken dat hij zich met veel vreugde in de bronnen van Wijngaarden heeft verdiept. Als er echter nauwelijks een lokaal archief beschikbaar is, is de opbrengst toch beperkt.

Overigens bestaan er, denk ik, wel heel wat meer studies die zich op kleine gemeenschappen richten dan Verhoeve in zijn inleiding min of meer suggereert. Al jarenlang biedt bijvoorbeeld een tijdschrift als ”De Hoeksteen” veel waardevol materiaal dat eenzelfde karakter heeft als het werkstuk van Verhoeve. Zijn boek houdt het midden tussen een populaire kerkelijke dorpsgeschiedenis en een wetenschappelijk werkstuk. De veelheid aan illustraties onderstreept het eerste aspect. Het resultaat is een mooie uitgave, zeker ook omdat die is verzorgd door een uitgever die prachtige boeken laat maken.

Laudatio
De opmerkelijke laudatio (lofprijzing) waarmee de uitgever de schrijver en zijn boek op de achterzijde aanbeveelt, lijkt me wel iets te veel van het goede. Verhoeve schreef een aardig boek, waarbij de eigen tekst overigens niet helemaal in verhouding staat tot de omvang. Bijna de helft bestaat uit bijlagen, en het gedeelte met zijn tekst wordt voor een kwart gevuld met illustraties. Het is de moeite waard, zeker voor wie zich interesseert voor de plaatselijke kerkgeschiedenis, maar om alleen op grond van dit boek al zo onbevangen te spreken van een „aanstaande wetenschappelijke carrière” lijkt me toch enigszins voorbarig. Het komt mij voor dat dit eerbetoon de jonge auteur ook niet echt een dienst verleent. Een te vroege lof is niet bevorderlijk voor de wetenschappelijke ontwikkeling.

Deze kritische noot neemt niet weg dat de passie voor het historisch onderzoek, zoals die uit deze publicatie naar voren komt, mits verder ontwikkeld en verfijnd, wellicht een belofte in zich heeft voor later. De schrijver moge nog veel vreugde vinden in het historisch handwerk, en de geïnteresseerde lezer zal zeker enkele genoeglijke uren kunnen beleven met zijn boek.