Merkwaardigerwijs moet iemand aan het eind van het middelbaar onderwijs een centraal, dat is landelijk, schriftelijk examen (cse) afleggen. Dat fenomeen in die vorm bestaat verder nergens in de schoolloopbaan.Vrijwel geruisloos ging iemand vroeger van de kleuterschool naar de lagere school. Aan het eind van de huidige basisschool mag een leerling zonder welk certificaat dan ook naar de middelbare school en hbo- en universitaire curricula worden doorgaans afgesloten met andere zittingen dan wat in het middelbaar onderwijs een centraal schriftelijk eindexamen heet.

Alleen bij die laatste onderwijsvorm moet iemand, ook in nog vrijwel alle vakken die hij de laatste jaren volgde, dertig, veertig, vijftig vragen voldoende beantwoorden, voor hij een vervolgstudie kan gaan doen.

Het zou kunnen zijn dat voorstanders denken dat daarmee een algemeen minimumkennisniveau is gegarandeerd. Toch ligt dat niet zozeer vast op een centrale landelijke toets, als wel op de eindtermen die de overheid voor een groot aantal vakken in het voortgezet onderwijs heeft vastgesteld en opgelegd. Daarin is verwoord wat een leerling aan het eind van de opleiding voor een bepaald vak aan kennis, inzicht en vaardigheden in huis moet hebben.

Scholen kunnen die zaken zelf ook uitstekend toetsen, zo blijkt al jaren. Per saldo bestaat daardoor het eindexamencijfer voor een vak veelal uit het gemiddelde van het voor dat vak behaalde schoolcijfer en de score van het eindexamen.

Het is ook een illusie te denken dat een tweede corrector, van een andere school, de mogelijk subjectieve invloed van eigen docenten voor de examenkandidaten uitschakelt. Sinds de vergoeding voor die tweede correctie niet meer bestaat, is de animo voor dat werk nog verder gedaald. Soms krijgen scholen de enveloppen ongeopend retour van de tweede corrector; daar bestaan voorbeelden van.

Afschaffen van het centraal schriftelijk eindexamen zou onmiskenbaar grote voordelen hebben. Neem alleen al het feit dat een laatste schooljaar daarmee de lengte van een normaal cursusjaar zou kunnen krijgen. Ook honderden docenten zouden les kunnen geven in de tijd die ze nu nodig hebben voor het samenstellen van examens. Niet minder dan 435 leraren werken een cursusjaar lang een min of meer volledige lesdag per week aan de samenstelling van examens; daar komt bovenop dat het Cito ook nog 120 medewerkers heeft die jaar in jaar uit met de examens bezig zijn.

De voordelen van een eindjaar zonder eindexamen zouden snel duidelijk worden. Scholen gaan zich dan werkelijk profileren met hun aanbod: alle bieden natuurlijk de basis die volgens de eindtermen verplicht is, maar daarnaast ontstaan er scholen die hun leerlingen bij uitstek gaan voorbereiden, via speciale programma’s, op mbo, hbo, universiteit of een baan. Tijd en elan daarvoor komen ineens beschikbaar als die vreemde cse-druk wegvalt.

Het gaat er nog van komen dat middelbare scholen speciale zomercursussen aanbieden voor een maximale aansluiting op werk of vervolgstudie. Bedrijven en vervolgonderwijs doen daar graag aan mee. Docenten en leerlingen gaan weer de vreugde van het weten beleven, in plaats van te stressen voor een vrij nutteloos eindexamencijfertje.

Het onderwijs heeft de afgelopen jaren heel wat ongevraagde en ongewenste vernieuwing moeten invoeren. Afschaffing van de zenuwslopende en tijdverslindende examenrondes zal ongetwijfeld alle partijen goed doen.