Vorige week liet Eurocommissaris Kroes (Mededinging) weten een onderzoek te starten naar mogelijke overtreding van de concurrentievoorschriften door Gaz de France (GdF). Deze staatsonderneming verkoopt gas en is tevens eigenaar van de hoofdleidingen in Frankrijk voor het transport van dit product. Die combinatie verschaft haar veel macht.Kroes vermoedt dat zij daarvan misbruik maakt door zich af te schermen van de slag om de consument met overige aanbieders uit binnen- en buitenland. Zij zou doelbewust een strategie voeren van chronisch geringe investeringen in de infrastructuur om ervoor te zorgen dat die te weinig capaciteit omvat voor andere partijen om klanten te bedienen. Als voldoende bewijs wordt gevonden, ligt een fikse boete in het verschiet.

De actie tegen GdF illustreert de intenties. Brussel wil een streep halen door dominante posities op het terrein van de energie. De traditionele monopolies in deze sector moeten ruimte gaan bieden voor meer concurrentie, over de landsgrenzen heen. De beoogde liberalisering, met de verwezenlijking van een Europese markt, zal voor kleine en grote afnemers resulteren in keuzevrijheid en zo niet in een verlaging van de prijzen, dan toch in ieder geval in een minder sterke stijging ervan, luidt de redenering achter de aanpak.

Tegen deze achtergrond spraken de regeringschefs van de EU-lidstaten tijdens hun lentetop in 2007 af te streven naar een strikte scheiding in de sfeer van elektriciteit en gas tussen enerzijds het management van productie en levering en anderzijds het beheer van de hoogspanningskabels en het buizenstelsel. Maar toen de commissarissen Andris Piebalgs (Energie) en Neelie Kroes kort na de zomervakantie concrete voorstellen voorlegden voor het opknippen van concerns, kondigde zich stevige weerstand aan.

Als op het hele traject, van de fabriek tot de verbruiker, de zeggenschap in één hand berust, staat het netwerk primair ten dienste van het vervoer van de zelfopgewekte stroom en het zelfgewonnen gas. Het is voor de gevestigde spelers verleidelijk terughoudend te zijn met uitbreiding ervan en op die manier derden geen kans te geven in te breken in het eigen afzetgebied. Dat bemoeilijkt het echter wel om in de toekomst te beantwoorden aan de groeiende vraag en een betrouwbare energievoorziening te waarborgen. Dus kiest de Europese Commissie voor de radicale oplossing van, zoals het in het jargon heet, unbundling.

Inmiddels is zij samen met de lidstaten van de EU en het Europees Parlement verwikkeld in gecompliceerde besprekingen. Duitsland en Frankrijk trekken de kar bij het verzet tegen een gedwongen splitsing. Zij verdedigen de belangen van hun nationale giganten, waaronder GdF en bij onze oosterburen Eon en RWE. Zij hebben zes kleinere partners om zich heen verzameld die hun opstelling delen, te weten Bulgarije, Griekenland, Letland, Luxemburg, Oostenrijk en Slowakije. Volgens de spelregels van de Unie beschikt de groep in de Raad, hoewel zij een minderheid vormt, over genoeg stemmen om een besluit te blokkeren.

Groot-Brittannië, altijd voorstander van marktwerking, voert het kamp aan dat volledige ontvlechting bepleit. Nederland, dat al jarenlang een juridisch onafhankelijke netbeheerder kent, behoort daar ook toe. Bij een standpuntbepaling deze maand in het Europees Parlement koos een meerderheid van de industriecommissie eveneens voor de meest ingrijpende optie.

Duitsland, Frankrijk en hun bondgenoten hebben eind januari een alternatief geopperd, de zogenoemde derde weg. Dat voorziet erin dat de bedrijven hun distributiekanalen niet hoeven af te stoten, maar dat zij wel een scheiding aanbrengen tussen productie en transport, waarbij toezichthouders de taak krijgen erover te waken dat er sprake is van voldoende capaciteit van stroomdraden en pijpleidingen, onbelemmerde markttoegang en eerlijke concurrentie.

Deze benadering zou de basis kunnen zijn voor een compromis. De Europese Commissie wees ze aanvankelijk af, maar zet nu in op aanscherping ervan. De discussie lijkt in een fase te verkeren waarin helder moet worden of een constructie valt te bedenken waarbij qua eigendomsverhoudingen geen splitsing plaatsvindt, maar toch een waterdichte garantie bestaat op strikte autonomie, beleidsmatig en financieel, voor de instantie die het net beheert. Op 6 juni vergaderen in Brussel de betrokken ministers erover.