Henk Strootman, directeur van Domus, informeert een select gezelschap van organisten en orgelcommissies over de nieuwe mogelijkheden om een pijporgel dat net een maatje te klein is, aan te vullen met digitale stemmen. „We passen de nieuwe Physical Modelingtechnologie toe, die uiterst flexibel is. Extra registers kunnen heel goed worden aangepast aan het karakter van het aanwezige pijporgel.”Franco Luzi, technisch directeur van Viscount, trekt een vergelijking met de samplingmethode. „Hiermee zijn best mooie instrumenten gemaakt, maar in wezen is het samplingorgel niets meer dan een grote recorder die tonen opneemt en later weer laat klinken. Bij de nieuwe, gepatenteerde Physcial Modelingmethode bouwen we de pijptoon vanaf de basis op. Na vele jaren intensieve research weten we hoe we winddruk, opsnede, mensuur, pijpvorm en nog tientallen andere aspecten die de klank bepalen, met wiskundige formules kunnen beschrijven.”

In een demo met een laptop verandert hij met een muisklik de hoogte van de opsnede van de pijp, de horizontale spleet tussen boven- en onderlabium. Het effect is verrassend: een aanvankelijk wat onbestemd geluid gaat over in de volle pijpklank. Bij verdere vergroting klinkt de toon, via wat hese klanken, echter plots een octaaf hoger. Ook de mensuur, de dikte van de pijp, blijkt eenvoudig te veranderen: een wijde Prestant hoor je steeds dunner worden, tot de ijle klank van een Salicionaal is bereikt.

„Met dergelijke wiskundige gereedschappen is iedere gewenste klank te maken. We zijn ervan overtuigd dat we nu een pijporgel tot in details kunnen nabouwen. Dat gaan we ook doen, dat is onze missie.” Strootman verwijst naar het Hinzorgel in Bolsward. „Dit fraaie instrument zijn we al aan het nabouwen in Physical Modeling.”

Versmelting
Het eerste orgel in Nederland dat werd uitgebreid volgens het concept van Pipeorgan+, is het 35 stemmen tellende Van Leeuwenorgel in de Rotterdamse Breepleinkerk. Domus bouwde er twaalf extra stemmen in Physical Modelingtechnologie bij, waaronder een Bourdon 32’, een Contra Bombarde 32’ op het pedaal en een Tuba Mirabilis op het zwelwerk. „En dat voor een fractie van de 350.000 euro die een overeenkomstige uitbreiding met echte orgelpijpen zou kosten.”

Martin Mans verzorgt een demonstratie waaruit het aandeel van de ’digitale pijpen’ in het geheel van de klank blijkt. Overduidelijk is het aandeel van de beide 32-voets stemmen, die de klankbasis fors verbreden. Een echt pluspunt. De versmelting van de digitale nieuwkomers met de eigen, wat kale klank van het in 1931 gebouwde orgel, is opmerkelijk. „Het Pipeorgan+-systeem luistert met microfoons naar de tonen van het orgel, en stemt zo nodig automatisch de toonhoogte bij”, aldus Strootman.

In de Amerikaanse orgelwereld zijn hybride orgels, waarin pijpen en luidsprekers gezamenlijk optrekken, allang gemeengoed. In Nederland is dit nog een vrij onbekend fenomeen. Orgelhandelaar Henk Loonstra bouwde sinds 2006 diverse Allenexpanders in pijporgels, bijvoorbeeld in het Van Vulpenorgel in Tollebeek. Ook andere orgelfabrikanten, zoals Rodgers, leveren dergelijke modules, die gemeenschappelijk hebben dat ze op het principe van ”samplen” berusten. Wat dat betreft is de zaterdag gedemonstreerde toepassing van Physical Modeling met zijn grotere intoneerbaarheid vooralsnog uniek.