In het regeerakkoord van het vierde kabinet-Balkenende staat dat we „geestelijk leiders” nodig hebben, die mede verantwoordelijk zijn voor de sociale samenhang in Nederland. In een Nederland dat naar zichzelf op zoek is, zijn initiatiefnemers nodig die mensen met elkaar kunnen verbinden rondom diepgevoelde waarden en tradities.Hbo-theologen werken vooral in de kerk. Dat is een zeer veeleisende en maatschappelijk belangrijke beroepspraktijk. Ik noem daarvoor drie redenen.

In de eerste plaats is de kerk maatschappelijk relevant. Het is de grootste vrijwilligersorganisatie in Nederland. Kerkleden zijn oververtegenwoordigd in allerlei maatschappelijke en politieke organisaties. Hbo-theologen geven vaak leiding aan deze vrijwilligers, meestal in een binnenkerkelijke context, maar niet altijd.

In de tweede plaats is de kerk een context waarin veel belangen spelen. Het gaat dan meestal over dingen die mensen diep raken en waarmee ze zich intensief verbonden voelen. Een kerk is geen bedrijf met één overheersend duidelijk doel (winst maken) dat werknemers kan selecteren die daarbij passen. Het verschil tussen een kerk en een bedrijf is groot: een bedrijf wil zijn doelstellingen het liefst halen met zo weinig mogelijk mensen; een kerk wil dat doen met zo veel mogelijk mensen.

Een kerk lijkt op dit punt veel meer op de politieke samenleving in Nederland: veel verschillende groepen mensen, die allemaal een mening hebben, die ook wel iets met elkaar hebben, maar het ook heel vaak oneens zijn. Wie in zo’n context leiding kan geven en resultaten kan boeken, moet in staat zijn mensen met elkaar te verbinden. Kortom, de kerk is een prima leerschool voor ”geestelijk leiderschap” in de samenleving.

’Harde’ macht
In de derde plaats is leidinggeven in de kerk vrij uniek, omdat je nauwelijks kunt beschikken over ’harde’ macht. Je kunt geen mensen ontslaan, straffen of korten op hun salaris. Dit betekent dat je leiding moet geven door mensen te motiveren en te bezielen. Wie succesvol leiding kan geven in de kerk, moet iemand zijn die kan ”benoemen en bouwen”.

Omdat iemand dat ook nog eens doet in een heel complexe situatie, denk ik dat dit opnieuw een reden is om de kerk serieus te nemen als leerplaats voor maatschappelijk relevant leiderschap. Ook bedrijven en politici krijgen steeds meer te maken met mondige en zeer mobiele werknemers en burgers, over wie je relatief weinig harde macht kunt uitoefenen. De kerk kende dit probleem echter al veel langer.

Ik constateer dat hbo-theologen bij uitstek een vorm van leiderschap vertegenwoordigen dat kan bezielen en verbinden in moeilijke sociale omstandigheden. Dit soort unieke kwaliteiten kunnen ook buiten de kerk heel goed tot hun recht komen. Ik noem drie voorbeelden die dat onderstrepen.

Uit het onderzoek komt naar voren dat 3 procent van de hbo-theologen zich zelfstandig heeft gevestigd als levensbeschouwelijk of pastoraal deskundige. Zij kiezen ervoor om hun professionaliteit buiten een kerk of organisatie in te zetten en zich te profileren op de markt van hulpverlening. De groep is klein en we kunnen in dit stadium nog niet zeggen of hij groeit, maar het zou een begin kunnen zijn van een bredere maatschappelijke inzetbaarheid van hbo-theologen.

Managers
Een tweede voorbeeld. In verschillende steden heeft Youth for Christ sociaal-maatschappelijk jongerenwerk opgezet onder de naam ”The Mall”. De teams, waarin ook hbo-theologen met een specialisatie jeugdwerk actief zijn, werken met probleemjongeren, meestal uit etnische groepen. Zulke jongeren hebben bijna altijd een religieuze achtergrond. Om hen te begrijpen is kennis van en gevoel voor religieuze tradities onmisbaar. Het is duidelijk dat hbo-theologen hier belangrijk zijn en in de toekomst misschien nog belangrijker kunnen worden.

Een laatste voorbeeld komt uit een gesprek dat ik had met iemand die bezig is met de oprichting van een MBA-opleiding voor Business Ethics. Hij dacht daarbij heel nadrukkelijk aan de opleiding van theologen met een sterke managementimpuls. Leidinggevenden hebben vaak behoefte aan persoonlijke coaching op het vlak van integriteit en in verband met de eenzaamheid aan de top. Geloofsvragen spelen daarbij vaak een rol. Juist de opleiding van praktijkgerichte, gespecialiseerde theologen (zoals de hbo-theoloog) kan hier een gat vullen.

Het zijn maar voorbeelden. De moraal van het verhaal is dat ik graag een pleidooi voer voor de acceptatie van de hbo-theoloog in de bredere maatschappelijke context. Het onderzoek toont aan dat deze mensen heel wat te bieden hebben.

De auteur is lector gemeenteopbouw aan de Christelijke Hogeschool Ede.