Afscheid van evangelische wortels
Ze wordt de Duitse evenknie van Siebelink genoemd: de Duitse auteur Claudia Schreiber. Dan is het thema vanzelfsprekend christelijk fundamentalisme - een term die is verworden tot een hype. Alles wat ruikt naar iets van buitenaf wat een individu zou kunnen beknotten in een vermeende onbeperkte vrijheid krijgt al snel dat stempel. Het maakt niet uit in welke wereld dat plaatsvindt.
De hoofdpersoon in de roman ”Haar vaste begeleider” is Johanna, die opgroeit in een evangelische gemeenschap. Ze beleeft haar kerkelijke omgeving als zwaar en iets wat aan haar blijft kleven. De altijd aanwezige God is voor haar meer belasting dan troost. Het idee van onvrijheid beklemt haar steeds meer en wordt een obsessie. Ze verwoordt het zo: „Sommige dingen blijven aan je kleven als een snoeppapiertje waarop je hebt getrapt.” Nog lang nadat ze de kerk verlaten heeft, overvalt haar af en toe de angst: „Hopelijk word ik er niet voor bestraft dat ik ben weggegaan. Hopelijk overkomt mijn jongen niets.” Het snoeppapiertje blijft dus kleverig.Als kind ervaart Johanna veel druk, en angst voor haar vader. Hij regelt haar leven overeenkomstig zijn wil die hij vervolgens Gods wil noemt. Haar broer en zus maken heel andere keuzes dan zij. Haar broer bijvoorbeeld omhelst juist de leer en zoekt eigen wegen om te voldoen aan alle wensen en rituelen.
Johanna neemt op latere leeftijd afscheid van de gemeenschap en ook van God. Ze kan steeds slechter begrijpen dat Psalm 139 kan troosten; ze haat de altijd aanwezige, controlerende God. Hij mag met haar meegaan als zíj Hem nodig heeft. Hij mag zich aanpassen aan haar wensen. Ze wil geen Vader-kindrelatie die synoniem is met onzelfstandigheid, maar ze zoekt naar gezonde liefde en gelijkheid in die relatie. Daarom neemt ze afscheid van de God van haar opvoeding en laat Hem haar zegenen met de volgende woorden: „Ik zegen je, maar ik behoed je niet meer. Ik laat mijn aangezicht op je lichten, maar van nu af aan ben je jezelf genadig. Ik verhef mijn aangezicht over je en schenk je vrede.”
Schreibers stijl is niet echt gemakkelijk leesbaar. De vele dialogen stremmen regelmatig het leesproces. Daarnaast vind ik veel uitspraken ongelukkig geformuleerd, en nog vaker komen ze bij mij blasfemisch over. Ik begrijp wel dat de uitspraken samenhangen met de godsvisie van de hoofdpersoon, maar er is een grens van het toelaatbare.
Een echte evenknie van Siebelink is Schreiber trouwens niet. Siebelinks werk kenmerkt zich door een fatalistisch, naturalistisch ondergangsidee. De hoofdfiguur van ”Knielen op een bed violen” gaat onder aan krachten die onbeheersbaar voor hem zijn en waaraan hij weerloos is overgeleverd. Schreibers hoofdfiguur Johanna vindt daarentegen door alle moeilijkheden heen op eigen kracht haar zelfstandigheid terug. Een kenmerk voor Schreibers romanfiguren, ook in haar eerste roman.
De auteur heeft zich in een interview uitgesproken over haar hoofdpersoon en de wereld waarin zij zélf volwassen geworden is. Naar haar mening leven christenen alsof het tijdperk van de verlichting nooit heeft plaatsgevonden. Zij ervaart de orthodox-christelijke levensvisie als ernstig beperkend. Nadat ze dit juk heeft afgelegd, geniet ze van een hervonden evenwicht.
Vrijheidsdrang is veel christenen niet vreemd. En het belang van een goede ouder-kindrelatie is van levensbelang, omdat een projectie van deze relatie naar God toe vaak duidelijk aanwezig is. Maar het bereikte evenwicht zie ik niet in ”Haar vaste begeleider”. Johanna bevindt zich op een onherbergzame vlakte, waarop een gure wind waait.
N.a.v. ”Haar vaste begeleider”, door Claudia Schreiber; vert. Gerda Meijerink; uitg. Sirene, Amsterdam, 2007; ISBN 978 90 5831 464 2; 203 blz.; € 17,95.
