”Het Rood en het zwart” is het bekendste boek van Henri Beyle (1783-1842), die zich tooide met het pseudoniem Stendhal. Het is dan ook al veel eerder in het Nederlands vertaald. Het bijzondere van déze uitgave is vooral de plaats die het heeft in de prestigieuze Perpetuareeks, waarin de 100 beste boeken uit de wereldliteratuur worden ondergebracht. Elke eerste vrijdag van de maand verschijnt een nieuw deel in deze reeks, die de ware literatuurliefhebber niet onberoerd kan laten. ”Lucien Leuwen” verscheen in een iets minder spectaculaire omgeving, hoewel uitgeverij Atlas deze roman een plek gaf in het mooie fonds van buitenlandse klassiekers.Stendhal leefde in een van de roerigste perioden van de Franse geschiedenis. De opkomst van Napoleon maakte hij van nabij mee. Hij werd een regelrechte fan van deze veldheer. Al vroeg belandde hij in het leger van Napoleon. Stendhal maakte geen grote veldslagen mee, maar had een baan bij een onderdeel van de militaire administratie. Wel was hij getuige van de smadelijke terugtocht uit Rusland, waartoe Napoleon met zijn leger gedwongen werd door het taaie verzet van de Russen. Stendhal heeft ook de dramatische overtocht over de Berezina meegemaakt.

Napoleon moest na de Slag bij Waterloo (1815) het veld ruimen. De Frans maatschappij kwam weer in handen kwam van de oude gezagsdragers; het ancien régime keerde terug. Dat stemde Stendhal niet vrolijk. In zijn romans is zijn grote betrokkenheid bij politiek en samenleving goed te merken, zéker in ”Lucien Leuwen”.

Onvergelijkbaar
Als auteur heeft Stendhal iets onvergelijkbaars. Hij valt niet goed in te passen in een literaire stroming. Hij geldt als romanticus, maar zijn stijl van schrijven wijkt sterk af van wat gebruikelijk was onder romantische geesten. Hij was erg in voor beknoptheid en precisie; hij las naar eigen zeggen dagelijks een poosje in het burgerlijk wetboek, om zich een kale en exacte stijl aan te wennen. Stendhal schreef een aantal succesvolle romans, maar zijn belang als literair auteur zit ook in zijn autobiografische geschriften (onder andere ”Vie de Henri Brúlard” en ”Souvenirs d’egotisme”).

In 1830 verscheen zijn grote roman, ”Le rouge et le noir”. Negen jaar later verscheen ”La Chartreuse de Parme”, een paar jaar geleden in het Nederlands vertaald als ”De Kartuize van Parma”. Na Stendhals dood verscheen ”Lucien Leuwen”. Het boek is zo politiek geladen dat het Stendhal zeker zijn baan als consul had gekost, wanneer het zou zijn gedrukt tijdens zijn leven.

”Lucien Leuwen” is een uitvoerige roman. De jonge Lucien staat centraal in de vertelling. Hij gaat na een mislukte technische opleiding in dienst bij het leger. Het is de tijd van de zogenoemde Julimonarchie, die na de aftocht van Napoleon tot stand kwam. Louis-Philippe is de vorst van Frankrijk, maar zijn gezag is niet absoluut. Er zijn vertegenwoordigende organen in de regering. Deze stand van zaken is een politieke oplossing, tussen uiterst links en uiterst rechts. Het is het ”juste milieu”, het juiste midden.

Lucien bevindt zich als militair in een wereld waarin iedereen verplicht is dit politieke evenwicht van het ”juste milieu” te bejubelen. De autoriteiten zijn vuurbang voor linkse opruiers; de guillotine ligt nog tamelijk vers in het geheugen. Wie maar even de indruk wekt het bestaande regiem niet van harte te steunen, laadt verdenking op zich.

Die dwangmatigheid past niet bij Luciens aard. Maar hij ontdekt dat in hogere kringen waarmee hij contact maakt, het grote gevolgen heeft voor hen die republikeinse ideeën zouden willen uiten. Kortom, er is veel onechtheid. Toch slaagt hij erin een dame uit hoge kring het hof te maken. Dat levert hem problemen op: jaloerse heren zien hem liever gaan dan komen. Lucien belandt dan in Parijs en maakt daar kennis met de politieke macht. Hij ontdekt dat hier hoofdzakelijk geld van doorslaggevend belang is. Kortom, de idealistische en hooggestemde jongeling moet door vele dalen van ontnuchtering heen, alvorens een volwassen inzicht te bereiken. Het is een patroon dat Stendhallezers ook kennen uit ”Het rood en het zwart”.

Inspanning
Stendhal behoort tot de klassieke Europese schrijvers. Van zijn eeuw was hij -naast Flaubert- beslist de modernste auteur. Terwijl een tijdgenoot als Balzac en de iets later optredende Zola min of meer in het verleden gevangen blijven, is Stendhal duidelijk een denker die zijn tijd vooruit was. Dat is voldoende reden om zijn werk niet ongelezen te laten. Maar het vraagt soms ook inspanning. De vertelling van ”Lucien Leuwen” is niet erg soepel geschreven en soms lastig te volgen. Niet door diepzinnigheid, maar door de verteltrant. ”De Kartuize van Parma” leest als een trein, evenals ”Het rood en het zwart”. De tekst van ”Lucien Leuwen” zou Stendhal zelf nog behoorlijk bewerkt hebben als hij er de gelegenheid toe had gehad, schrijft de vertaler in het nawoord. Dat verklaart misschien het van-de-hak-op-de-takkarakter van veel pagina’s.

N.a.v. ”Het rood en het zwart”, door Stendhal; uitg. Athenaeum - Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2007; ISBN 978 90 253 6355 0; 568 blz.; € 29,95;

”Lucien Leuwen”, Stendhal; uitg. Atlas, Amsterdam, 2007; ISBN 978 90 450 0077 0; 608 blz.; € 34,90.